ویژه های مشرق

*********

سالی که گذشت مملو از حوادثی بود که زمین بازی ایران در عرصه سیاست خارجی را هر روز شرایط خاص خودش را داشته و امروز در آستانه ورود به سال جدید، پیش‌بینی سال آینده سخت‌تر از همیشه است.

روزنامه‌های اصلاح‌طلب با این دید که سال بعد هیچ راهی جز مذاکره وجود ندارد به استقبال بهار رفته‌اند، روزنامه شرق در گزارشی با عنوان «زمان انتخاب است» نوشته است:

امروز در آستانه ورود به سال جدید، پیش‌بینی سال آینده سخت‌تر از همیشه است و بازی روسیه با ورق ایران در معادلات جنگ اوکراین، تأثیر چین در نقش میانجی ایران در پرونده هسته‌ای و مذاکرات احتمالی با آمریکا و حتی روابط نه‌چندان رو به رشد ایران و همسایگانش در چند ماه اخیر، تصویر واضحی از معادلات احتمالی در سال آینده را ترسیم نمی‌کند.

شرق در ادامه می‌نویسد:

در سیاست بین‌الملل، اصطلاح «بن‌بست» مفهومی ندارد؛ چراکه همیشه راه‌حل‌ها و گزینه‌های جدید قابل طراحی و اجرا هستند. برخلاف علوم طبیعی یا پزشکی که در شرایطی با محدودیت‌های غیرقابل تغییر مواجه هستند، در سیاست و روابط بین‌الملل انعطاف‌پذیری بیشتری وجود دارد و حتی پس از اشتباهات، امکان انتخاب مسیرهای جدید باقی است. به‌عنوان نمونه، آلمان و ژاپن پس از نابودی در جنگ جهانی دوم، از طریق سیاست‌های مبتکرانه توانستند به قدرت‌های برجسته جهانی تبدیل شوند. این مثال نشان می‌دهد که با وجود چالش‌ها، هیچ کشوری با بن‌بست واقعی روبه‌رو نیست. مشکل زمانی ایجاد می‌شود که برخی مسئولان به‌جای تلاش برای یافتن راه‌حل‌ها، مسیر کشور را به‌گونه‌ای مدیریت می‌کنند که همچنان در شرایط دشوار باقی بماند.

روزنامه آرمان امروز نیز در گزارشی به بررسی پیام جدید آمریکا پس از تجاوز به یمن پرداخته و می‌نویسد:

یکی از خصوصیت‌های بد ترامپ کاسبکاری و معامله‌گری اوست که خوشبختانه این ویژه‌گی برای تامین منافع مردم و کشور امتیاز مثبتی‌ست. او هم‌چنین شیفته اشتهار است. این نقطه ضعفِ خصلتی ایشان هم برای گرفتن امتیاز و رسیدن به تفاهم امر بسیار مثبتی خواهد بود. از جانب دیگر ترامپ این موجود عجیب با همه دنیا درگیر شده است که بنفع همگان و تقسیم شر اوست. در دور اول، دنیا با وی مدارا کرد تا منافع کشورشان محفوظ بماند؛ در این زمان نیز مقامات اروپا، روسیه، چین و دیگر کشورها از جمله منطقه خاورمیانه تلاش خواهند کرد که با خرد و دوراندیشی منافع خود را از گزند این فرد مصون بدارند و داد و ستدی قابل قبول را به سرانجام برسانند.

آنچه در ذهن اصلاح‌طلبان می‌گذرد راه انداختن فضایی است که طی آن به بهانه مذاکرات اصول کشور به صورت کامل زیر پا گذاشته شود.این خط پس از عملیات گروهک تروریستی سنتکام در یمن شکل جدی‌تری به خود گرفته است.

درخواست مذاکره دارای چارچوب‌ها و الزاماتی در محتوا و شیوه اجراست. اما ترامپ چیزی شبیه آنچه در مذاکرات سران آمریکا- کره‌شمالی رخ داد را دوست دارد؛ در کنار هم ایستادند لبخند زدند و عکس یادگاری گرفتند.

از نظر مقامات عالی ایران، رسانه‌ای‌شدن ارسال نامه از سوی ترامپ یعنی نویسنده نامه، خود اقدامی در راستای فشار بر طرف مقابل انجام می‌دهد.

قبل از این، ترامپ به هنگام امضای یادداشت فشار حداکثری، درخواست و پیشنهاد مذاکره به ایران را مطرح کرد. آیت‌الله خامنه‌ای هم به صریح‌ترین شکل ممکن، مذاکره را رد کردند و آن را «عاقلانه، هوشمندانه و شرافتمندانه» ندانستند.

*********

اصلاح‌طلبان رادیکال در تدارک آن هستند تا نامه ادعایی ترامپ به ایران را در فضای رسانه‌ای زنده نگه دارند، در آخرین تلاش سعید حجاریان تئورسین اصلاحات در یادداشتی از کاهش توازن چانه‌زنی در ایران خبر داده است، روزنامه هم‌میهن در شرحی از آن نوشته است:

ایران با برآمدن انقلاب اسلامی مواجهه شد؛ انقلابی که نه می‌توان آن را توطئه نامید، و نه محصول یک توافق بلکه باید آن را به‌مثابه جنبشی ضدسیستمی تفسیر کرد که بازیگران سیستم جهانی با جهت‌گیری گفتمانی و ماهیت آن همراه نبودند. این ساختار جدیدالتأسیس دو راه پیش‌رو داشت؛ تداوم جنبش ضدسیستم جهانی، همگونی با سیستم جهانی. با تأسف راه انتخابی، جز در برخی نقاط انقطاع، تداوم روش جنبشی با هدف رویارویی با سیستم جهانی بوده و با اقدامات منطقه‌ای و نهضتی و جنبشی به‌پیوست مسائل گفتمانی قوام یافته است.

در بخش دیگری از این یادداشت آمده است:

این ماهیت ضدسیستمی، شاید در موارد و مقاطعی به‌مثابه اجزای دکترین بازدارندگی تعریف و تفسیر شده باشد، اما نه‌تنها واجد این خاصیت نبوده؛ بلکه ما را به‌سرعت از مزایای سیستم جهانی محروم کرده است. چنانکه مشاهده می‌شود به‌واسطه انقطاع از مدار سیستم جهانی و کاهش توان چانه‌زنی ایران بر نقش حداقلی کشور ما در زنجیره ارزش منطقه‌ای و جهانی و پیمان‌های تجاری- اقتصادی توافق شده است.

تئورسین اصلاحات به نظر در خطی جدید انقلاب اسلامی را امری فرای سیستم لیبرالی حاکم بر جهان تفسیر کرده و آن را خروج از خط خوانده است.

خطی که انتخای آن تبدیل شدن ایران به ژاندارمی بود که حتی برای دفاع از خودش نیز مشکل داشته تا جایی که توازن دفاعی لازم را از دست داده بود.

آنچه حلقه امنیتی اطراف حجاریان آن را «توزان» می‌خوانند در واقع همان نرمال شدن پیش درگاه ترامپ است که خروجی آن اوکراینیزه کرده ایران خواهد بود!

این روزها برخی اصلاح‌طلبان در تحلیل وقایع سیاسی از وارد شدن فشارهای خاص برای حذف سران نظام خبر داده و معتقدند یک پروژه سیاسی برای آن چیده شده است، روزنامه آرمان ملی در شرح آن می‌نویسد:

پس از پزشکیان و دولت این بار قالیباف نیز در مجلس مورد هجمه تندروها قرار گرفته و آنطور که برخی نمایندگان گفته‌اند پیامکی را دریافت نموده‌اند که استیضاح محمدباقر قالیباف رئیس مجلس را آن هم برای عدم ابلاغ قانون حجاب امضا کنند. آنطور که برخی رسانه‌ها آورده‌اند کار به همینجا نیز ختم نشده و حرکت تندروها حتی در مراسم افطاری رهبری نیز ادامه داشته و در اقدامی بی‌سابقه در میانه مراسم افطاری رهبری، یکی از چهره‌های شاخص سوپرانقلابی به طور ناگهانی از جا برخاست و نسبت به آنچه که تعلل سران قوا نسبت به موضوع حجاب خواند، مستقیما به رهبر انقلاب اعتراض می‌کند، اقدامی که نمی‌توان آن را تصادفی دانست و به نظر گویا سوپرانقلابی‌ها برای رسیدن به اهداف خود، حتی تعارفات سابق را هم کنار گذاشته‌اند و حتی حریم و حرمت بیت رهبری را هم رعایت نمی‌کنند. اتفاقاتی که باید در جایی بالاخره جلوی آن گرفته شود.

*********

استیضاح همتی و استعفای ظریف همچنان سوژه‌هایی داغ در روزنامه‌های اصلاح‌طلب است، روزنامه اعتماد در شماره امروز خود درباره این دو ماجرا نوشته است:

استیضاح وزیر اقتصاد فارغ از اینکه چه انگیزه‌ای پشت آن بود، تبعات گوناگونی دارد. این تبعات بستگی تمام به نحوه واکنش دولت و آقای پزشکیان دارد. با این توضیحات روشن است که مساله استیضاح سیاسی است و نه اجرایی و حقوقی. پس این اقدامی ضد وفاق و ضد مبنای شکل‌گیری این انتخابات و آمدن پزشکیان بوده است. اگر پزشکیان می‌تواند ماجرا را به ۱۶ تیر برگرداند، قطعا وفاق پیروز خواهد شد، و الا باید نعش وفاق را برای تدفین بدرقه کرد.

اعتماد در گزارشی دیگر نوشته است:

اگر به شکل متناسب با تغییر این فرد، اصلاح ساختار نهادی ضد تولیدی و ضد عادلانه کنونی در دستور کار قرار نگیرد، همان نکته‌ای که آقای رییس‌جمهور گفتند صحت خود را به نمایش خواهد گذاشت. خاضعانه به ایشان توصیه می‌کنم این رای عدم اعتماد را، رای عدم اعتماد به یک فرد معین در نظر نگیرند، بلکه به اندیشه‌ها و سیاست‌های نادرست و فاجعه‌ساز تسری دهند.

روزنامه شرق نیز وفاق را پروژه مرده خوانده و می‌نویسد:

اکنون در شرایطی که تلاش‌های انجام‌شده طی هفت، هشت ماه اخیر نتوانسته به جایی برسد و کار هنوز در مسیر درست قرار ندارد و برای آقای پزشکیان نیز باید روشن شده باشد که «دعوا نکنیم» و «وفاق» در سیاست که عرصه تعارض منافع اقشار و نمایندگان آنها و صاحبان منافع مشروع و نامشروع است، جایی ندارد، سؤال این است که آیا دامنه آثار رفتار با این دو بسیار فراتر از شخص ایشان نخواهد رفت و شخص رئیس‌جمهور را بیش از پیش با مشکل مواجه نخواهد کرد؟

با استعفای ظریف و برکناری همتی، تندروهای اصلاح‌طلب باز هم فریاد استعفای پزشکیان سر داده‌اند و معتقدند که نمی‌گذارند پزشکیان کار کند و لذا بهتر است دیگر تحمل نکند! تندروهای اصلاح‌طلب که اینگونه بر طبل بی‌ثباتی سیاسی کشور و بی‌دولتی می‌کوبند، در سویی دیگر مخالفان پزشکیان را به اعمال فشار برای استعفای او متهم می‌کنند!

با برکناری همتی از سوی مجلس، روزنامه هم‌میهن و اعتماد و برخی دیگر از اصلاح‌طلبان “فاتحه وفاق” را خواندند و استفاده مجلس از ابزار قانونی خود برای نظارت بر دولت را تعبیر به مرگ وفاق و وفاق یک‌طرفه کردند. گویی وفاق یعنی هیچ کس نگوید بالای چشم دولت ابروست! حالا جالب آن است که آنها پیش از این هم، وفاق را برنمی‌تابیدند و از همان آغاز با آن مخالف بودند.

برخی اصلاح‌طلبان تلاش می‌کنند فضا را رادیکال نگه دارند و با غوغای سیاسی دنبال تسویه حساب با جبهه مقابل خود هستند. اما به نظر می‌رسد رویکرد خود دولت این‌گونه نیست و همان طور که پزشکیان در تشکیل کابینه مقابل هیاهوی تندروهای اصلاح‌طلب ایستاد، اکنون هم نمی‌خواهد خود را با ساز آنها هماهنگ کند.

روز گذشته قوۀ قضائیه بعد از دعوت ظریف به استعفا، حکم ماجرای دبش را هم که شامل دو وزیر دولت سیزدهم می‌شد، اعلام کرد، این ماجرا مورد توجه روزنامه فرهیختگان قرار گرفته و نوشته است:

یکی از مهم‌ترین استدلال‌ها برای رد ادعای سیاسی‌کاری قوه قضائیه در این پرونده (چای دبش)، تاریخچه برخورد این قوه با تخلفات در همه دولت‌هاست. از دولت احمدی‌نژاد با محکومیت افرادی چون محمدرضا رحیمی و حمیدرضا بقایی، تا دولت روحانی با پرونده حسین فریدون، قوه قضائیه نشان داده که در صورت وجود شواهد، فارغ از جناح‌بندی سیاسی، اقدام به رسیدگی می‌کند.

در ادامه این گزارش آمده است:

واکنش‌هایی که این احکام را سیاسی می‌خوانند، ناشی از این است که این گروه تلاش دارند این احکام را به‌عنوان ابزاری برای تسویه‌حساب سیاسی جلوه دهند و بگویند که ساداتی‌نژاد و فاطمی‌امین قربانی انگیزه‌های غیرقضایی شده‌اند. اما این خط فکری با تناقض مواجه است، چراکه دسته دیگری از منتقدان وجود دارند که معتقدند احکام صادرشده بسیار سبک است. وقتی صحبت از خسارتی در حد ۳ میلیارد دلار در میان است، حبس ۱ یا ۲ساله به نظر بسیاری از ناظران، تناسبی با جرم ندارد. اگر هدف قوه قضائیه تسویه‌حساب سیاسی بود، احتمالاً احکام سنگین‌تری صادر می‌شد تا ضربه بزرگ‌تری به این افراد و جناح‌شان وارد کند.

نکته قابل توجه در این گزارش آن است که نباید اجازه داد این دوگانه انتقاد (سیاسی‌کاری یا سبکی حکم) شیرینی ‌برخورد با دو مقام در سطح وزیر را کمرنگ کند. اینکه قوه قضائیه توانسته دو نفر از وزرای سابق را به اتهام اخلال در نظام اقتصادی محکوم کند، خود یک دستاورد است. این اقدام نشان‌دهنده این است که هیچ‌کس، حتی در رده‌های بالای قدرت، از رسیدگی قضایی مصون نیست.

*********

عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد در ششمین ماه حضورش در دولت چهاردهم توسط مجلس دوازدهم استیضاح و از سمت خود برکنار شد.

برکناری و استیضاح همتی مورد توجه روزنامه‌های اصلاح‌طلب قرار گرفته است، روزنامه سازندگی در یادداشتی به قلم حسین مرعشی او را قربانی تحریم خوانده و نوشته است:

همتی قربانی وضع بد اقتصادی شد. به هر حال‌ مجلس‌ با همه‌ انتقاداتی که ممکن‌ است به مجلس‌ دوازدهم وارد باشد و هست، ولی بالأخره نمایندگان مردم تحت‌ تأثیر مردم‌ هستند و شرایط بد اقتصادی ایران، آقای همتی که حتما از معدود اقتصاددانان عملگرا، واقع‌بین و دارای تجربه‌ کافی در امور اجرایی بود را از ادامه‌ خدمت باز داشت. یعنی من آقای همتی را قربانی وضع بد اقتصاد می‌دانم. البته‌ تشخیص مجلس در مواجهه‌ با مشکلات واقعی اقتصادی کاملا اشتباه بود. مجلس به جای اینکه به ریشه‌های واقعی مشکلات بپردازد، ساده‌ترین و کم هزینه‌ترین راه‌ از جهتی و پر هزینه‌ترین از یک جهت دیگر را انتخاب کرد.

مرعشی در ادامه گفته است:

مجلس متوجه مشکلات اقتصادی ایران و مردم هست ولی حاضر نیست راه‌حل‌های واقعی را بپذیرد و تجربه‌ کند. راه‌حل‌های واقعی اقتصاد ایران چیز دیگری است؛ ما به یک تغییر جهت‌ مهم در سیاست‌های کشور نیاز داریم و باید مسیرهایی را انتخاب کنیم که بتواند مشکلات واقعی ایران را کاهش‌ بدهد؛ تغییر وزیر اقتصاد هیچ یک از مشکلات ایران را حل نمی‌کند.

یکی از مهمترین اشکالات همتی در دفاع روز گذشته در مجلس تاکید روی فرستادن پالس ضعف از داخل به بیرون بود، در جلسه استیضاح، هم رئیس جمهور و هم آقای همتی، از جنگ اقتصادی دشمن گفتند. روشن است که تکرار ناشیانه و پر بسامد “مذاکره” چقدر می توانسته به این جنگ اقتصادی ضریب بدهد.

امروز این سوال پیش پای همتی باقی مانده است که اگر اختیار تحریم دست ما نیست، آیا تدابیری برای رفع خود تحریمی های مختلف اندیشیده ایم تا مثلا دلالی و سفته بازی و سوداگری کاذب و قاچاق، عرصه را بر تولید کنندگان تنگ نکند، یا منابع و تسهیلات اقتصادی کمیاب، به جای هدر رفت، صرف حمایت از تولید و رونق معیشت مردم شود؟

پس از استیضاح همتی این انگاره عجیب در میان برخی جریان‌های رادیکال‌های اصلاح‌طلب پدید آمد که وفاق تمام شده است و از حالا کشتی‌بان را سیاستی دگر لازم است! روزنامه هم‌میهن می‌نویسد:

با تجربه اولین استیضاح در دولت چهاردهم «فاتحه وفاق» را باید خواند. البته نباید درباره این گزاره چنین اشتباهی کرد که برای وفاق نباید وزیری استیضاح ‌شود؛ استیضاح ابزاری در دست نمایندگان مجلس است اما این موضوع آنجا قابل انتقاد است که بعید است هیچ‌یک از امضاکنندگان استیضاح و رای‌دهندگان به برکناری وزیر اقتصاد، آینده بهتری برای کشور پس از تغییر سکاندار وزارت اقتصاد متصور باشند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که پایان وفاق پروژه‌ای از پیش تعیین شده برای جدا شدن بخشی از اصلاح‌طلبان از دولت است.

همچنین افرادی که بارها به وزیر سابق اقتصاد توصیه کرده بودند که تند برود تا تکلیف دولت مشخص شود، در این پروژه دست دارند.

این افراد در ساعات پس از استیضاح شکل‌گرفته، در تلاش هستند که با تحریک هواداران دولت فضا را دوقطبی کرده تا دولت را مجبور به واکنش‌های غیرمعقول کنند. این جریان بدون توجه به مصلحت‌های اصلی نظام در دوره روی کار آمدن ترامپ و بی‌توجه به عواقب جنگ اقتصادی پیش‌رو تمام تمرکز خود را روی درگیری‌های سیاسی گذاشته است.