پدافند شیمیایی

به گزارش مجاهدت از گروه دفاعی امنیتی دفاع‌پرس، در دنیای امروز که توسعه تکنولوژی و صنعتی شدن با سرعت سرسام‌آوری پیش می‌رود، همزمان خطرات ناشی از استفاده نادرست یا هدفمند از دانش بشری نیز افزایش یافته است. پیشرفت در حوزه‌های هسته‌ای، شیمیایی و بیولوژیک، اگرچه منشأ خدمات بزرگی هستند، اما ظرفیت تبدیل‌شدن به مخرب‌ترین تهدیدات علیه زیرساخت‌ها و سلامت عمومی را نیز دارند.

توسعه پایدار و امنیت ملی در این بستر، مستلزم آن است که ارکان اصلی آمادگی شهری را بر مبنای مقابله با این تهدیدات نوین بنا نهیم. باید در نظر داشت که تهدیدات نوین، برخلاف تهدیدات سنتی نظامی، اغلب نامرئی، سریع‌الانتشار و دارای اثرات طولانی‌مدت هستند. این ویژگی‌ها، سیستم‌های واکنشی سنتی را که بر اساس زمان‌بندی‌های طولانی‌تر برای واکنش طراحی شده‌اند، ناکارآمد می‌سازند. بنابراین، رویکرد پدافندی باید از حالت «واکنش پس از واقعه» به سمت «پیشگیری و آمادگی فعال» تغییر جهت دهد.

بخش اول؛ شناخت تهدیدات نوین، پرتوی و شیمیایی

تهدیدات شیمیایی و پرتوی (از جمله حوادث رآکتوری، حملات تروریستی با مواد شیمیایی سمی، یا مواد رادیواکتیو پراکنده) به دلیل ماهیت نفوذپذیری و اثرات بلندمدت خود، چالشی جدی برای سیستم‌های سنتی مدیریت بحران هستند. شناسایی دقیق منشأ و ماهیت ماده دخیل، اولین قدم در هر واکنش مؤثر است.

۱. خطر شیمیایی

مواد شیمیایی خطرناک می‌توانند از طریق نشت‌های صنعتی (حوادث غیرعمدی در کارخانجات، حمل و نقل) یا استفاده عمدی (عوامل جنگ شیمیایی یا تروریستی) در محیط شهری منتشر شوند. این مواد نه تنها در لحظه اول باعث تلفات و مصدومیت می‌شوند، بلکه آلودگی‌های ثانویه‌ای را بر محیط زیست و منابع آب تحمیل می‌کنند.

الف) طبقه‌بندی و اثرات:
مواد شیمیایی سمی بر اساس اثر فیزیولوژیکی تقسیم‌بندی می‌شوند:
عوامل خفه‌کننده: مانند کلر، که عمدتاً سیستم تنفسی را هدف قرار می‌دهند.
عوامل تاولی: مانند گاز خردل، که باعث سوختگی‌های شدید پوستی و آسیب‌های چشمی می‌شوند.
عوامل عصبی:مانند سارین یا وی‌ایکس، که با مهار آنزیم‌های حیاتی، سیستم عصبی را از کار می‌اندازند. این گروه سریع‌ترین و کشنده‌ترین اثر را دارند.

ب) پارامتر‌های انتشار:
مدل‌سازی انتشار مواد شیمیایی نیازمند درک از پارامتر‌هایی مانند نرخ تبخیر، چگالی بخار نسبت به هوا، و تأثیر شرایط هواشناسی (سرعت باد، پایداری جو) است. برای مثال، ابر شیمیایی یک ماده سنگین‌تر از هوا، در سطوح پایین‌تر زمین باقی مانده و مناطق پست‌تر را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.

۲. خطر پرتوی (رادیولوژیک)
اشعه‌های یونیزان می‌توانند بدون علامت مشخص، آسیب‌های جدی به بافت‌های زنده وارد کنند. در محیط شهری، خطر اصلی ناشی از انتشار مواد رادیواکتیو در اثر حوادث (مانند ذوب هسته در نیروگاه‌ها) یا اقدامات خصمانه (بمب کثیف یا دستگاه پراکنده رادیولوژیک است. پرتو‌های کلیدی که باید در پدافند مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:

ذرات آلفا: دارای قدرت نفوذ بسیار کم (متوقف شدن با یک ورق کاغذ)، اما بسیار خطرناک در صورت ورود به بدن (استنشاق یا خوردن).
ذرات بتا: قدرت نفوذ متوسط (متوقف شدن با چند میلی‌متر آلومینیوم) و عامل اصلی آلودگی سطحی.
پرتو گاما و ایکس: دارای قدرت نفوذ بالا، نیازمند محافظت با مواد سنگین مانند سرب یا بتن ضخیم.

بخش دوم؛ اصول حفاظت فردی در برابر تهدیدات شیمیایی و پرتوی

حفاظت مؤثر از شهروندان، بر پایه سه اصل کلیدی استوار است: تشخیص، اعلام، و واکنش. این اصول باید به صورت یکپارچه و در کوتاه‌ترین زمان ممکن اجرا شوند.

۱. تشخیص و پایش
نخستین گام، مجهزسازی شهر به شبکه گسترده‌ای از سنسور‌های هوشمند برای پایش مستمر غلظت مواد شیمیایی سمی و سطوح پرتو در نقاط کلیدی است. این سیستم‌ها باید قادر باشند در کمتر از چند دقیقه، زنگ خطر را به صدا درآورند.

الف) شبکه‌های سنسور شیمیایی:
این شبکه‌ها باید شامل سنسور‌های الکتروشیمیایی، اپتیکی (مانند طیف‌سنجی مادون قرمز تبدیل فوریه – FTIR) و بیوسنسور‌ها باشند که بتوانند ترکیبات آلی فرار (VOCs) و گاز‌های خاص را شناسایی کنند.

ب) سیستم‌های پایش رادیولوژیک:
نصب ایستگاه‌های اندازه‌گیری دز محیطی (Ambient Dose Rate Monitors) در سراسر شهر، همراه با دوزیمتر‌های پرتابل برای نیرو‌های امدادی. این سیستم‌ها باید به صورت لحظه‌ای، قدرت پرتو را بر حسب میکروزیورت در ساعت گزارش دهند.

ج) سیستم هشداردهنده یکپارچه:
داده‌های دریافتی از سنسور‌ها باید به یک مرکز فرماندهی واحد ارسال شوند که با استفاده از مدل‌سازی پیشرفته، ناحیه در معرض خطر را ترسیم کرده و دستورالعمل‌های دقیق (مانند نوع پناهگیری یا تخلیه) را صادر نماید.

۲. پناهگیری و اقامت
در بسیاری از سناریو‌های شیمیایی/پرتوی، بهترین اقدام اولیه، پناه گرفتن در مکان‌های سرپوشیده و مقاوم است. آموزش عمومی در مورد انتخاب و آماده‌سازی “فضای امن خانگی” (شامل مهر و موم کردن درز‌ها و پنجره‌ها) حیاتی است.

الف) پناهگیری در برابر عوامل شیمیایی:
هدف اصلی، جلوگیری از نفوذ بخارات سمی به فضای تنفسی است. پروتکل‌های کلیدی عبارتند از:
ورود سریع: بلافاصله به محکم‌ترین ساختمان نزدیک پناه برده شود.
مکان مرکزی: انتخاب اتاقی که کمترین تعداد پنجره و دریچه تهویه را دارد.
بستن و آب‌بندی: قطع سیستم‌های تهویه و تهویه مطبوع، بستن کلیه در‌ها و پنجره‌ها. درزگیری با نوار چسب و پلاستیک یا مواد مرطوب (مانند حوله خیس) برای مسدود کردن مسیر‌های نفوذ.

ب) پناهگیری در برابر عوامل پرتوی:
حفاظت در برابر پرتو‌های گاما بر اساس سه اصل استوار است: زمان (کاهش مدت قرارگیری)، فاصله (افزایش فاصله از منبع) و حفاظ (استفاده از ماده جاذب).

افزایش جرم حفاظتی: مؤثرترین پناهگاه‌ها آنهایی هستند که دارای جرم بسیار زیادی بین فرد و منبع تشعشع هستند (مانند زیرزمین ساختمان‌های بتنی یا دیوار آجری ضخیم).

زمان ماندگاری: مدت زمان پناهگیری بستگی به نیمه‌عمر ایزوتوپ‌های منتشر شده دارد. در حوادث هسته‌ای اولیه، ممکن است نیاز به ماندن در پناهگاه تا چندین روز باشد تا سطح پرتو‌های خارجی کاهش یابد.

۳. تجهیزات حفاظت فردی:
توزیع استراتژیک و آموزش استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) برای نیرو‌های امدادی و ساکنین مناطق پرخطر ضروری است.

الف) حفاظت شیمیایی:
ماسک‌های تنفسی: استفاده از ماسک‌های تمام صورت با فیلتر‌های چندمنظوره (شیمیایی، بیولوژیکی، رادیولوژیکی و هسته‌ای). کارایی فیلتر‌ها بر اساس توانایی آنها در جذب ترکیبات خاص مانند فیلتر‌های ترکیبی سنجیده می‌شود.

لباس‌های محافظ: در محیط‌های با غلظت بالا، استفاده از لباس‌های ضد نفوذ (Level A یا B) برای جلوگیری از تماس پوستی و استنشاقی الزامی است.

ب) حفاظت پرتوی:
دوزیمتر شخصی: تجهیز هر فرد در معرض خطر به دوزیمتر‌های شخصی (مانند دوزیمتر ترمولومینسانس – TLD یا الکترونیک) برای پایش دز دریافتی در لحظه.

حفاظت پوستی: در صورت آلودگی با ذرات بتا یا گاما، پوشیدن روپوش‌های محافظتی یکبار مصرف برای جلوگیری از تماس مستقیم پوست و آلودگی ثانویه.

بخش سوم؛ آمادگی سلامت عمومی و پاسخ در مقیاس شهری

پدافند نوین نیازمند یک چارچوب بهداشتی-درمانی پیشرفته است که بتواند حجم بالای آسیب‌دیدگان در اثر یک حادثه گسترده را مدیریت کند.

۱. توزیع پادزهر و داروی محافظ
ذخیره‌سازی کافی و توزیع سریع مواد دارویی حیاتی باید در سراسر شبکه شهری برنامه‌ریزی شود. پادزهر‌های تخصصی (آنتی‌دوت‌ها) باید به صورت استراتژیک نزدیک مراکز جمعیتی و در آمبولانس‌های ویژه نگهداری شوند. برای مثال، در مواجهه با عوامل عصبی، کیت‌های تزریقی آتروپین و پرالیدوکسیم باید به سرعت قابل دسترسی باشند.

۲. آموزش تخصصی کادر درمان
آموزش پرسنل بیمارستانی در مورد پروتکل‌های پذیرش، ضدعفونی کردن بیماران آلوده، و مدیریت تریاژ (اولویت‌بندی درمانی) برای آسیب‌های ناشی از عوامل شیمیایی و پرتوی حیاتی است. بیماران شیمیایی و رادیولوژیک نباید مستقیماً وارد بخش‌های اصلی بیمارستان شوند. باید ایستگاه‌های دکانتامیناسیون بیرونی (شامل دوش‌های آب فراوان برای حذف آلودگی شیمیایی و برس‌های مخصوص برای حذف ذرات رادیواکتیو سطحی) با استفاده از PPE سطح بالا راه‌اندازی کرد. در حوادث پرتوی، تریاژ باید بر اساس علائم اولیه سندرم حاد پرتو (ARS) باشد. بیمارانی که دز‌های کشنده دریافت کرده‌اند (حتی با درمان) نباید منابع محدود پزشکی را مصرف کنند؛ تمرکز باید بر افرادی باشد که شانس بیشتری برای بقا با مداخله پزشکی دارند (دز‌های متوسط تا بالا).

۳. مدیریت محیطی پس از بحران
تدوین برنامه‌های پاکسازی زیرساخت‌ها، آب و هوا و اراضی شهری با استفاده از تیم‌های تخصصی و فناوری‌های نوین برای بازگشت سریع شهر به وضعیت عادی.

پاکسازی شیمیایی: استفاده از محلول‌های خنثی‌کننده خاص برای مواد شیمیایی ریخته شده (مثلاً استفاده از محلول‌های قلیایی برای خنثی‌سازی اسیدها).

پاکسازی رادیولوژیک: شامل شستشوی سطوح سخت با مواد شوینده خاص، یا در موارد شدیدتر، خراشیدن لایه سطحی خاک یا آسفالت آلوده و انتقال آن به سایت‌های دفع پسماند رادیواکتیو. این فرآیند نیازمند نقشه‌برداری دقیق میزان آلودگی با طیف‌سنج‌های سیار است.

در نهایت اینکه امنیت در جوار پیشرفت، هدف نهایی یک شهر هوشمند و مقاوم است. پدافند در برابر تهدیدات پرتوی و شیمیایی، فراتر از نصب تجهیزات است؛ این یک فرهنگ سازمانی و اجتماعی است که نیازمند آموزش مداوم، زیرساخت‌های پاسخگو و یکپارچگی کامل بین بخش‌های مدیریت بحران، بهداشت عمومی و بخش صنعت است.

توسعه زیرساخت‌های پدافندی باید به صورت مستمر و با سرمایه‌گذاری بلندمدت صورت پذیرد. این سرمایه‌گذاری شامل: توسعه منابع انسانی متخصص شیمی‌دانان هسته‌ای، مهندسین پرتو، خرید فناوری‌های سنجش حساس و حفظ ذخایر استراتژیک دارویی است. تنها با آمادگی مستمر در برابر این تهدیدات نامرئی و قدرتمند، می‌توان اطمینان حاصل کرد که پیشرفت‌ها، نه به قیمت جان و سلامت شهروندان، بلکه در راستای ارتقاء کیفیت زندگی آنها محقق می‌شوند. ایمنی در مسیر پیشرفت، یک انتخاب آگاهانه برای بقا در قرن بیست و یکم است.

انتهای پیام/ 200

به گزارش مجاهدت از خبرنگار دفاعی امنیتی دفاع‌پرس، سردار سرتیپ «غلامرضا جلالی» رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور در نهمین همایش ملی پدافند شیمیایی که صبح امروز (چهارشنبه) در پژوهشگاه صنعت نفت برگزار شد، با گرامیداشت یاد شهدای خدمت و تبریک مشارکت خوب مردم در انتخابات، اظهار داشت: در سالروز حادثه سردشت، یاد شهدای مظلوم دفاع مقدس و همچنین جانبازان شیمیایی را گرامی می‌داریم. 

سردار جلالی در ادامه با بیان اینکه صنعت شیمیایی مواهب بسیار ارزشمندی دارد و محصولات حاصل از خدمات پایین‌دستی را به جامعه ارائه می‌کند، افزود: ما شاهد بروز برخی مخاطرات در فرایند توسعه صنعت شیمیایی و عدم انسجام در این حوزه هستیم؛ حوزه‌ای که می‌تواند از یک فعالیت پرخطر، تولیدِ ثروت کند. 

رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور اولین موضوع در حوزه پدافند شیمیایی را رعایت ملاحظات ایمنی دانست و گفت: در صنعت هسته‌ای که با صنعت شیمیایی وجه مشترک دارد، از نظام ایمنی هسته‌ای برخورداریم و مرکزی وجود دارد که مسئول بررسی هرنوع فعالیت هسته‌ای از نظر تداوم فعالیت‌هاست؛ در صنعت شیمیایی هم نیازمند چنین مرکزی هستیم. 

سردار جلالی با اشاره به اینکه از اولویت‌های اول در حوزه پتروشیمی، وجود مرکز ایمنی شیمیایی است تا استانداردهای فنی را کنترل کند و توسعه دهد، تصریح تأکید کرد: در پیشرفت صنعت، باید به پدافند ایمنی و امنیت شیمیایی هم توجه داشته باشیم. 

وی اظهار داشت: در حوزه پدافند شیمیایی تلاش کردیم که مباحث مصون‌سازی، امن‌سازی و ایمن‌سازی در برابر حوادث را دنبال کنیم؛ مباحثی که الزامات خاص خود را دارد. 

سردار جلالی ادامه داد: رویکرد بعدی ما مدیریت پیامدهای حوادث است؛ همچنین یکی دیگر از رویکردهای جدی ما ارتقای سطح سلامت، بهداشت و درمان است که به دلیل برخورداری از تجارب دوران دفاع مقدس و مواجهه با حملات شیمیایی در آن دوران، بخش پزشکی ما پیشرفت بسیار خوبی داشته و اقدامات خوبی انجام داده است. 

ادامه دارد…

به گزارش مجاهدت از خبرنگار دفاعی امنیتی دفاع‌پرس، قرارگاه پدافند شیمیایی کشور با همکاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران نهمین همایش ملی پدافند شیمیایی را برگزار می‌کند.

«نظام مصون‌سازی و عملیات پدافند شیمیـایی کشور از آمادگی تا پاسخ»، «صیانت از جان مردم با رویکرد مردم‌یاری، مردم‌داری و مردم‌بانی»، «حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی، حساس و مهم کشور»، «تقویت زنجیره درمان مصدومین شیمیایی از حادثه تا بیمارستان»، «علوم و فناوری‌های نوین در پدافند شیمیایی»، «مدیریت و فرماندهی حوادث و تهدیدات شیمیایی»، «آخرین یافته‌های مدیریت درمان مصدومین شیمیایی»، «درس‌آموزی از حوادث شیمیایی» و «حمل و نقل مواد خطرناک» از محور‌های همایش یادشده هستند.

این همایش روزهای ۲۰ و ۲۱ تیرماه در مرکز همایش‌های بین‌المللی پژوهشگاه صنعت نفت و با شعار «پدافند شیمیایی؛ صنعت ایمن و فناوری‌های نو» برگزار و در حاشیه آن، سومین نمایشگاه فناوری‌های بومی و محصولات دانش‌بنیان برپا خواهد شد.

انتهای پیام/ 200

به گزارش مجاهدت از خبرنگار دفاعی امنیتی دفاع‌پرس، امسال نیز هم، چون سال‌های گذشته هفته پدافند غیر عامل از سوم آبان تا دهم آبان در سطح کشور برگزار می‌شود که برای این روز‌ها عناوین و محور فعالیت‌هایی متناسب با شعار هفته که «ایران پایدار، به وسعت ایمان، به بلندای امید» است، تعیین شده که در ادامه آمده است.

پدافند سایبری، مصون‌سازی زیرساخت‌ها در جنگ زیر ساختی، پدافند زیستی، تاب‌آوری ملی در برابر تهدیدات زیستی، پدافند شناختی، صیانت از دارایی‌های نرم، پدافند شهری، شهروند آماده، شهر ایمن، پدافند کالبدی، حفاظت از زیرساخت‌ها، پدافند غیرعامل، دفاع همه‌جانبه و هم‌افزا در برابر جنگ ترکیبی، پدافند غیرعامل، دفاع نوین در برابر تهدیدات نوظهور و رصدخانه علم و فناوری پدافند غیرعامل، تهدید‌ها و مخاطره‌های ناشی از فناوری‌های نوین، به ترتیب عناوین روز‌های هفته پدافند غیرعامل است.

محور فعالیت‌های هر روز به ترتیب از سوم آبان تا دهم آبان، تبیین سند و نظام عملیات پدافند سایبری، اطلاع‌‍رسانی دستاورد‌ها و اقدامات مثبت، تبیین سند و نظام عملیات پدافند زیستی، اطلاع رسانی دستاورد‌ها و اقدام‌های مثبت، تبیین تهدیدات نوین در عرصه شناختی، تبیین الگوی پدافند غیرعامل در عرصه رسانه با الگوی شناختی، تبیین سند و نظام عملیات پدافند شهری، اطلاع رسانی دستاورد‌ها و اقدام‌های مثبت، تبیین سند راهبردی حفاظت از زیرساخت‌های کشور، اقدامات و دستاورد‌های سازنده در عرصه حفاظت از زیر ساخت‌ها است.

البته بخش دیگری از محور فعالیت‌ها نیز عبارتند از: تبیین نظام عملیاتی پدافند غیر عامل کشور، تبیین نظام عملیاتی پدافند مردم محور، تبیین نقش راهبردی بسیج در پدافند غیرعامل، تبیین نظام جامع عملیاتی پدافند غیرعامل، تشریح دستاورد‌ها و تاب آوری تحسین برانگیز ملی، تشریح سند راهبردی و نظام عملیاتی پدافند شیمیایی، تشریح سند راهبردی پدافند پرتوی، تبیین دستاورد‌های پدافند غیرعامل درحوزه مهار تهدیدات نوین، تبیین الگو‌های جدید تهدید شناسی از توسعه فناوری، تبیین رویکرد بهره برداری از فناوری‌های نوین با رعایت الزامات پدافند غیرعامل، تشریح دستاورد‌های علمی و فناورانه در عرصه پدافند غیرعامل.

انتهای پیام/231

سردار سرتیپ «غلامرضا جلالی» رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور در گفت‌وگو با خبرنگار دفاعی امنیتی دفاع‌پرس، درباره اقدامات این قرارگاه در راستای انجام نظام مصون‌سازی و عملیات پدافند شیمیایی، اظهار داشت: تاکنون اقدامات زیادی در این‌خصوص صورت گرفته است؛ اول اینکه در قالب این نظام، تقسیم کار، تعیین نقش و وظیفه دستگاه‌های اجرایی انجام و به دستگاه‌ها هم ابلاغ شده است؛ یعنی در این‌خصوص دیگر ابهامی نیست؛ چون وظایف دستگاه‌ها در زمان مقابله با حادثه شیمیایی مشخص شده است.

سردار جلالی با بیان اینکه تلاش شده است که به دستگاه‌های مستقیم دارای نقش و بهره‌برداران آن در این زمینه ابلاغیه لازم انجام شود، افزود: در کنار آن برای بخش زیادی از کارکنان این دستگاه‌ها آموزش هم گذاشته شده است؛ به‌عنوان مثال یکی از آموزش‌ها برای کادر خدماتی حرم امام رضا (ع) بود که هم به وسایل مورد نیاز تجهیز شدند و هم آموزش‌های مربوطه به آن‌ها داده شد تا چنانچه حادثه‌ای در این زمینه رخ داد، بتوانند برای مقابله نقش‌آفرینی خوبی داشته باشند.

وی ادامه داد: تجهیز و آموزش آتش‌نشانان ۵۱ شهر از ۵۵ شهر کشور به سری اول وسایل پدافند شیمیایی و زیستی، طراحی چندین رزمایش از دیگر موارد پیش‌بینی شده در این‌خصوص است؛ به نحوی که درخصوص رزمایش می‌توان به انجام رزمایش شیمیایی ـ هسته‌ای در محدوده مراکز هسته‌ای اصفهان و اراک اشاره کرد که در حال طی کردن مراحل نهایی آن هستیم تا بلکه تا پایان سال بتوانیم مرحله میدانی آن را برگزار کنیم.

رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور اضافه کرد: علاوه بر این، محصولات خیلی خوبی هم با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان طراحی شده است تا از قابلیت‌های آن‌ها برای تولید ابزار‌های مدرن و جدید پدافند شیمیایی همچون کیت‌های تشخیصی و اقدام سریع و فوری، دوزیمترها، سیستم‌های رفع آلودگی، آزمایشی و تشخیصی، استفاده کنیم.

سردار جلالی عنوان کرد: در حوزه ابزار بهداشتی مثل ماسک، تجهیزات، لباس و فیلتر تقریباً به خودکفایی کامل رسیدیم که هم بخش دفاع و هم شرکت‌های خصوصی آن‌ها را تولید کردند؛ البته هرچند پیشرفت‌ها در این حوزه‌ها خوب بوده، ولی رضایت‌بخش نیست و ما احساس می‌کنیم که نسبت کار‌های انجام شده با کار‌های باقی‌مانده هنوز زیاد است.

انتهای پیام/231