گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس: تاریخ شفاهی بخشی از ادبیات پایداری و از حوزه‌های تخصصی ادبیات است که به ویژه در سال‌های پس از انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به اوج خود رسید و با بروز مدافعان حرم شکل گرفت. آنچه تاریخ شفاهی را در ادبیات به ویژه شاخه ادبیات پایداری مهم کرده است پرداختن به جزئیات و ثبت در تاریخ مقطعی است که می‌تواند گره‌های بزرگی را در بحث پژوهش‌های تاریخی باز کند.
در ادامه نشست‌های اهمیت پژوهش در ادبیات دفاع مقدس که با همکاری مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و خبرگزاری دفاع مقدس برگزار شد پای صحبت‌های کامور بخشایش از نویسندگان و پژوهشگران دوران دفاع مقدس نشستیم تا به بررسی میزان تأثیرگذاری داستان و رمان در تبیین فرهنگ مدافعان بپردازیم.
پیش از این بخش‌هایی از مصاحبه منتشر شده است و همینک بخش پایانی آن را می‌خوانید.
سریع نویسی آفت کتاب‌های پایداری است/ از ابتدا باید در بعد سوژه یابی فکر شود
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: برخی از نویسندگان در بیان خاطرات به سراغ نوشته‌های دیگران می‌روند یا با یکی دو تلفن سطحی خاطرات را جمع آوری کرده و پژوهشی برای آن انجام نمی‌دهند. به نظر شما یک نویسنده باید چه حرکت‌هایی انجام می‌دهد و قبل از اینکه کار را شروع کند چه کند که اثر او سطحی نباشد.
بخشایش: به طور کلی می‌گویم نویسندگان مختلفی در این زمینه با اهداف مختلفی کار و تلاش می‌کنند، اما عمده هدف تبیین ادبیات پایداری و ادبیات دفاع مقدس است. در این بین برخی گمان می‌کنند از ادبیات پایداری و دفاع مقدس که می‌توان کاسبی کرد لذا هر کتابی را بدون اینکه فرایند لازم صورت بگیرد تولید و منتشر می‌کنند. متاسفانه تولید انبوه کتاب‌های این چنینی آفت هستند و آسیب جدی به ادبیات دفاع مقدس می‌زنند.
از همان ابتدا باید در بعد سوژه شناسی دقت صورت بگیرد که ما به چه علت و چه عنوانی یک سوژه را انتخاب می‌کنیم، فرایند انتخاب سوژه باید چگونه باشد، اگر قرار است یک سال، دو سال، پنج سال وقت خود را برای کار بر روی سوژه بگذاریم چه چیزی حاصل می‌شود. ما باید برای کار از یک سری ابزار‌ها بهره ببریم که این ابزار‌ها در قالب کلاس‌ها و فراگیری دورهها کسب می‌شود. فن مصاحبه گرفتن یک فن حرفه‌ای و هنر است. هنرمندی می‌خواهد که پندین جلسه با یک خانم یا آقا به گفتگو بنشینی و اطلاعات زندگی او را اخذ کنی. جلب اعتقاد راوی هنرمندی می‌خواهد که محرمانه‌ترین مسائل زندگی را مطرح کند.
کتاب خاطره نگاری پژوهش‌های پنهان دارد، همه پژوهش‌های آن در متن است، گر متن با پژوهش همراه باشد اثرگذار و مستند می‌شود. خاطره نگاری یک سویه ادبیات دارد و یک سویه تاریخ، بخش تاریخی‌اش باید مستند نگار و بر پایه اسناد باشد.
سریع نویسی می‌تواند یک آفت باشد که ما در ادبیات مقاومت و پایداری هم آن را داریم. تلاش برای تولید هرچه سریعتر یک اثر، باعث می‌شود که اثر نپخته مثل برنجی که آدم تلاش می‌کند سریعتر به دست بیاید، ولی نپخته می‌ماند است.
من معتقدم کتاب‌هایی که معمولاً در جامعه ارزش و جایگاه واقعی خودشان را پیدا می‌کنند حتماً این فرآیند‌ها و راستی آزمایی‌ها را طی کرده‌اند.
نیازمند جمع آوری تاریخ شفاهی همه نقش آفرینان حوزه مقاومت هستیم
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس: امروزه مراکز و موسسات مختلفی اقدام به جمع آوری تاریخ شفاهی فرماندهان دوران دفاع مقدس کرده‌اند، در کنار این بحث جمع آوری تاریخ شفاهی فرماندهان حوزه مقاومت را هم پیگیری می‌کنند، به نظر شما امکان تجمیع این خاطرات هست؟
بخشایش: من اول این ضرورت را بگویم که بله، هم تبیین خاطرات فرماندهان دوران دفاع مقدس ضروری است و هم فرماندهان مقاومت. الان یک کتابی منتشر شده به نام «صبح شام» که روایت آقای امیرعبداللهیان از واقعه و اتفاقات کلی مربوط به سوریه است. این کتاب هم در جایگاه خودش لازم است. روایت یک شخص از فاطمیون هم لازم است و روایت حاج قاسم هم از بالا لازم است. روایت نگاری یعنی اینکخه چراغ قوه بگیریم و به محل تاریک بتاباتیم و نقش هرکس را در آن ببینیم. روایت آن رزمنده در جایگاه خودش و آن فرمانده و آن دیپلمات مهم است. ادبیات پایداری و مقاومت باید همه این‌ها را در کنار هم داشته باشد.
تاریخ شفاهی یک روش است. روش در حوزة تاریخ‌نگاری است. خاطره تا به تاریخ شفاهی برسد، یک شرایطی را باید طی کند و تاریخ شفاهی هم تا به تاریخ‌نگاری رسمی برسد، یک مراتبی و مراحلی را باید طی کند. خاطره روایت خشک وخالی یک فرد از یک حادثه است. این خاطره اگر غنی‌سازی بشود، اگر با اسناد و مدارک همراه بشود و با رقابت‌های متعدد تقابل و تعامل داشته باشد، به تاریخ شفاهی تبدیل می‌شود. تاریخ شفاهی تفاوتش با خاطره در چند مسئله است. یکی اینکه خاطره معمولاً شخص‌محور است، اما تاریخ شفاهی موضوع‌محور است. ما در تاریخ شفاهی معمولاً دنبال داده هستیم نه دنبال احساسات فرد.
برای رسیدن به قله هنوز کار هست/ نگاه مثبتی به آثار مدافعان حرم دارم
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: دومین دوسالانه شهید همدانی برگزار شد و کتاب‌هایی در حوزه تاریخ شفاهی و خاطره تولید شده است، آیا این کتاب‌ها تاثیرگذاری داشته و آن‌ها را چطور می‌بینید.
بخشایش: کلیت نگاهم به آثار این دوره از جشنواره وقتی با آثار تولید شده مقایسه می‌کنم، نگاه مثبتی است. گرچه نقد‌هایی هم بر تولیدات وجود دارد، اما به هرحال به نظر می‌رسد که بحث توجه به مدافعان حرم جریانی را در متن جامعه ایجاد کرده که توجه به سبک زندگی شهدا و الگوسازی از آن‌هاست و این حرکت مثبتی است. اما اگر بخواهیم نگاه کارشناسانه داشته باشیم راه برای رسیدن به قله وجود دارد.
انتهای پیام/ ۱۴۱
