کودک

به گزارش خبرنگار مجاهدت به نقل از مشرق، یکی از دغدغه‌های این روزهای خانواده‌ها و به ویژه مادران در منزل شاید این باشد که فرزند یا فرزندانشان بیش فعالی دارند؟ چرا که شیطنت‌های زیاد می‌کنند، بی‌قراری‌ها و غرغرکردن‌هایشان بیشتر شده و مدام بهانه‌های جور و واجور می‌گیرند. یا برخی مادران گله می‌کنند که بچه‌هایشان در منزل مدام پا به توپ هستند و در حال بازی یا اینکه مدام تلویزیون و برنامه‌های مختلف تماشا می‌کنند و ادای شخصیت‌های انیمیشن‌ها و کارتن‌ها را در می‌آورند و دیگر اعضای خانواده را اذیت می‌کنند.

بیشتر بخوانید:

چگونه از چاقی دانش‌آموزان جلوگیری کنیم؟

بیشتر این تصور به دلیل درگیر بودن و ارتباط داشتن خانواده‌ها با یکدیگر در این ایام کرونایی در منزل پیش می‌آید و توهمی بیش نیست  مخصوصا اینکه باید در نظر داشته باشیم بچه‌هایی که بازی می کنند، در مقابل بیماری‌ها قوی‌تر از کودکانی هستند که بی تحرک‌تند. این قانون عمومی است که عدم تحرک، موجب ضعف عمومی سیستم دفاعی بدن می‌شود، مگر اینکه علائم بیش فعالیت ـ نقص توجه را در بین فرزندانمان مشاهده کنیم وگرنه هر شیطنت و انرژی زیاد فرزندانمان را نباید به پای بیش فعالی بنویسیم و سعی در دریافت نسخه‌های مختلف از دوست و آشنا و یا پزشک کنیم.

پیامبر اکرم حضرت محمد(ص) به پدر و مادرها فرموده‌اند: «عرامة الصبی فی صغره زیادة فی عقله فی کبره»؛ (کنزالعمال فی سنن الاعمال و الافعال، ج ۱۱، ص ۴۲، حدیث ۳۰۷۴۷). بازیگوشی و پرتحرکی و شیطنت بچه در دوران کودکی، نشانگر فزونی عقل و مایه زیادی خِرَد او در بزرگسالی است. در این حدیث بازیگوشی کودک ستایش شده است.

امام کاظم(ع) نیز در ستایش بازیگوشی کودک فرموده‌اند: «تستحب عرامة الغلام فی صغره لیکون حلیما فی کبره»؛ (الکافی، ج ۶، ص ۵۱، من لایحضره الفقیه، ج ۳، ص ۴۹۳، حدیث ۴۷۴۸، بحارالانوار، ج ۷، ص ۳۶۱) بازیگوشی و شیطنت پسر در دوران کودکی پسندیده است و شایسته است فرزند در کودکی بازیگوشی کند، برای اینکه در بزرگسالی بردبار شود.

حال با هم برخی از علائم و نشانه‌های بیش فعالی بچه‌ها را بررسی می‌کنیم:

نخستین نکته این است که بدانیم اختلال بیش فعالی در پنج درصد کودکان دبستانی و در پسرها سه تا پنج برابر شایع تر از دختران است  و بیشتر در پسران اول خانواده دیده می‌شود. معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می‌شود، کودکان مبتلا در دوره شیرخوارگی اغلب پرتحرک بوده و دست‌ها و پاهای خود را زیاد حرکت می دهند،‌کم خواب و کم غذا هستند،‌زیاد گریه می‌کنند و عکس العمل نشان می‌دهند.

عوامل زیادی در زمینه ابتلای کودکان به بیش فعالی وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به عوامل ارثی و ژنتیکی اشاره کرد. از دیگر عوامل نیز آلودگی هوا، مشکلات قبل از بارداری وحین بارداری، استنشاق هوای آلوده و اختلالات پس از تولد نیز هستند.

۳ نشانه مهم اختلال بیش فعالی ـ نقص توجه :‌ناتوانی در حفظ توجه، بیش فعالی و تکانشی بودن است.

کودکان دارای بیش فعالی در تمرکز کردن مشکل دارند و بنابراین حواسشان به آسانی پرت می‌شود. این کودکان به دلیل بی توجهی‌شان ممکن است نتوانند افکار و فعالیت‌های خود را سازماندهی کنند یا تکالیف را به موقع انجام دهند.. علاوه بر این آنها در یادگیری مطالب جدید مشکل دارند و نمی‌توانند به جزئیات توجه کنند.

نکته: بنابراین اگر در این ایام کرونایی و در منزل ماندن متوجه شدید که بچه‌هایتان توجه زیادی به درس ندارند یا نمی‌توانند تمرکز کنند یا شیطنت زیاد دارند، دلیل اصلی بر داشتن بیش فعالی نیست مگر اینکه در مدرسه تذکری از سوی معلم گرفته باشیم که بچه‌مان تمرکز ندارد یا اینکه غیر از این ایام دیده باشیم که بچه‌مان نسبت به درس و مشوقش بی تمرکز است.

بیش فعالی دومین نشانه اختلال است به این معنی که فرد نمی‌تواند بی حرکت بنشیند ممکن است در این ایام در منزل زیاد این شیطنت‌ها را دیده باشیم که بچه‌ها از در و دیوار بالا می‌روند بنابراین تنها این ایام کرونایی را ملاک قرار ندهیم چرا که بچه‌ها در این ایام ممکن است انرژی زیادشان را نتوانند در منزل تخلیه کنند، بهتر است آنها را زمان خلوتی به حیاط خانه ببریم دوچرخه سواری یا پیاده روی کنند یا اینکه حتی در زمان ‌های سلامت هوا و خلوتی پیاده روی بیرون از منزل با رعایت مسائل بهداشتی ببریم ، اینطور بچه‌ها می‌توانند انرژی‌شان را تخلیه کنند.

کودکان بیش فعال روی صندلی دائما وول می‌خورند، پاهایشان را مرتب تکان می‌دهند و بی قرار هستند. اغلب به طور همزمان می‌خواهند چند فعالیت را انجام دهند اما نمی‌توانند هیچ یک را به پایان برسانیم . این دوران فرصت خوبی است که ببینیم بچه‌هایمان به راحتی می‌توانند یک کاری را تمام و به اتمام برسانند یا خیر؟

سومین نشانه عمده بیش فعالیت،‌تکانشی بودن است. تکانشی بودن یعنی فکر کردن پس از انجام عمل. کودک تکانشی ممکن است پس از ناکامی و عصبانیت فورا با دیگران کتک کاری کند. این کودکان در موقعیت‌هایی که باید نوبت را رعایت کنند مثل منتظر شدن در صف یا بازی با دیگران دعوا می‌کنند و پرخاشگری نشان می‌دهند. 

حال با خواندن این نشانه‌ها به راحتی می‌توانیم بیش فعالی کودکانمان را تشخیص دهیم اما این را هم باید به یاد داشته باشیم که خیلی از این شیطنت‌ها ، بی قراری‌ها و عصبانیت‌ها ممکن است به دلیل زیاد در خانه ماندن باشد درحالیکه مادر و پدر معتقد هستند که قبلا بچه هایشان اینطور نبوده‌اند و در نهایت اینکه برای تشخیص چنین چیزی اگر که بچه‌ها بیش از حد خانواده را دچار تنش می‌کنند، بهتر است که به یک روان درمانگر برای تشخیص صحیح و درمان مراجعه کنند.

در نهایت این نکته را یادآور شویم که صرف شیطنت بچه‌ها در منزل به معنای بیش فعالی نیست، صرف زیاد صحبت کردن یا بی قراری و همینطور پرخاشگری به معنای بیش فعالی نیست، گاهی ما حوصله‌مان برای فعالیت بچه‌ها به تنگ می‌آید، گاهی ما فرصت برای صحبت کردن یا بازی کردن با بچه‌ها نداریم یا نمی‌خواهیم که داشته باشیم، یادمان باشد که انگ و برچسب به کودکانمان نچسبانیم و برای رفع آن از دوست  و آشنا توصیه‌های عجیب  و غریب نگیریم بلکه بهترین حالت این است که برای تشخیص صحیح به روانشناس کودک مراجعه کنیم تا حتی با وجود تشخیص به راحتی و از طریق صحیح بتوانیم با بچه‌ها برخورد مناسب داشته باشیم.

به گزارش خبرنگار مجاهدت به نقل از مشرق، این روزها شاید اطرافمان زیاد دیده باشیم بچه هایی را که در هنگام عبور از کنار افرادی غیر از پدر و مادر، خواهر و برادر ، اطوارها و رفتارهای خاص بدنی نشان میدهند مثلا عضلاتشان اسپاسم می شود یا چهره درهم می کشند و بدنشان را فشار می دهند اینها نشانه های دوران کرونا و ریشه های وسواسی و اضطرابی است که در بچه هایمان ناخواسته در حال شکل گیری است.

زمانی که فکر ما دچار اضطراب وسواس گونه می شود ناخودآگاه مکانسیم هایی را برای فرار از آن خطر احتمالی فعال می کند که یکی از همین رفتارها همین است که بچه ها در برخورد با دیگران انجام میدهند درحالیکه شاید پدر یا مادرشان دچار این وسواس ها نباشند اما در دوران کرونا ممکن است ناغافل زنگ ایجاد آن در بچه ها زده شود.

*نشانه های وسواس در کودکان/راهکار مقابله

۱-نگرانی درباره مرگ خود یا عزیزان

نشانه: فکر وسواسی مربوط به مرگ یا بیماری خود یا عزیزان از سوی کودکانمان تا حدی شاید در این ایام معمول و طبیعی باشد اما بیش از آن ممکن است به سوالات پی در پی بچه ها درباره مرگ و کرونا، بیماری خواهر یا برادر و اقوام و موضوعات مربوط به مرگ و دنبال کردن آن در شبکه های مختلف بیانجامد.

راهکار: در این زمینه بهترین راهکار این است که اجازه دهیم بچه ها تخلیه هیجانی شوند مثلا درباره مسائل صحبت کنند ، بازی کنند و آشفتگی هایشان را نقاشی کنند وگرنه هیجانات‌شان مثل یک دیگ زودپز بیرون می زند و به وسواس های فکری عمیق می انجامد.

اگر کودکمان از ما درباره مرگ و بیماری می پرسد بنا به اقتضای سن بهتر است حقایق را به او بگوییم و او را از بیماری آگاه کنیم اما اگر بیش از آن می پرسد بهتر است ذهنش را به مباحث دیگری منحرف کنیم و بیش از حد به او توضیح ندهیم و بگوییم: عزیزم همین که مسائل بهداشتی را رعایت کنی نه برای تو و نه برای ما هیچ مشکلی پیش نمی آید.

۲-ترس از نقض قوانین

نشانه: دومین نشانی ترس از نقض قوانین است اینکه بچه مدام در ذهنش فکر کند اگر قوانینی را نقض کند مثل همین ماسک زدن، دستکش دست کردن یا شست و شوی دست ها ، ممکن است بمیرد یا والدینش را از دست بدهد و دچار عذاب وجدان شود.

راهکار: بهترین حالت این است که اگر این احساس به ما دست داد که بچه هایمان دچار احساس گناه شده اند، بهتر است به جای صحبت تند ما آنها مثلا اینکه : چرا این بار دست هایت را نشستی یا چرا به چشمانت زدی و تو کرونا میگیری و می میری اگر رعایت نکنی!» که نه تنها اضطراب را از بین نمی برد بلکه بچه را تندخو می کند بهتر است به او آموزش های لازم را با آرامش بدهیم.

۳-نگران درباره ریشه بیماری یا ویروس کرونا

نشانه: در این ایام زیاد پیش می آید که بچه ها راجع به کرونا زیاد سوال بپرسند بهتر است به جای ساده انگاری یا رفتارهای تند و هیستریک در سطح فهم بچه ها با آنها حرف بزنیم.

راهکار: دروغ نگوییم و به زبان کودکانه یا با نقاشی و داستان و روایت به او مسائل را توضیح دهیم ولی اگر سوالات او طوری است که نمی توانیم پاسخ دهیم بهتر است از یک متخصص کودک کمک بگیریم.

۴-نگرانی راجع به مبتلا شدن یا نشدن

نشانه: یکی از نگرانی های این روزهای بچه ها این است که آیا مبتلا شده اند یا خیر یا خوش شانس هستند یا بدشانس. همه ما میدانیم که با همه رعایت ها ممکن است در کسری از ثانیه در اثر یک اتفاق دچار ویروس شویم بنابراین همه روش های پیشگیری هم درصد خطا دارد حتی همین ماسک و الکل هم آسیب رسان هستند منتها فعلا بنا به گفته متخصصین بهداشت و سلامت جسم و روان می بایست استفاده کنیم.

راهکار: بنابراین بهتر است بچه ها را به لحاظ ذهنی در این زمینه ارام کنیم و اگر متوجه شدیم درگیری بچه هامان خیلی بیش از حالت عادی شده می بایست او را تحت نظر متخصص قرار دهیم.

۵-وسواس چینش یا نظم

نشانه: یکی از نشانه های وسواس کودکان لمس اشیاء ، نظم دادن به آنها و چینش وسواس گونه است به طوریکه متوجه می شویم از حالت عادی این رفتارشان متفاوت شده است.

راهکار: بهتر است به بچه ها آموزش دهیم که حتی با یک برخورد بدنی هم کرونا نمیگیریم به شرط اینکه ماسک بزنیم و از لوازم ضدعفونی استفاده کنیم البته خود اسپری های رقیق کننده وایتکس که برخی خانواده ها این مدت زیاد استفاده می کنند هم ممکن است به سیستم تنفسی آسیب بزند، بهتر است خودمان از همه وسایل به حدنرمال استفاده کنیم و به بچه هایمان هم همین را توصیه کنیم.

درهر صورت همه راهکارها ممکن است راهگشا هم نشوند و اگر احساس کردیم همه این نشانه ها یا بیشتر آنها در کودکمان وجود دارد به طوریکه باعث خواب و بیداری آشفته و گوشه گیری یا شست و شوی زیاد و مدام او و افکار مرگ و بیماری زیاد شده بهتر است با متخصص کودک در این زمینه مشورت کنیم.

*آیا وسواس کودکان درمان دارد ؟ چه نوع درمانی خوب است؟

«مهدیه صالحی» روانپزشک سلامت و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران دراین باره می گوید: «خوشبختانه وسواس درمان دارد، هم دارویی و هم غیردارویی. درمان دارویی بیشتر داروهای ضدافسردگی است و غیردارویی هم درمان های شناختی رفتاری که از بازی درمانی تا دیگر انواع درمان ها می شود.

والدین باید بدانند که در این روزها با بچه ها چطور رفتار کنند بنابراین خودشان هم باید آموزش ببینند، خیلی وقت ها حتی والدین در دام وسواس های بچه ها می افتند بنابراین باید خیلی هوشیار باشیم و وسواس های بیماری زا را یا تشخیص دهیم یا از متخصص کودک مشورت بگیریم تا دردام نیافتیم. شاید خیلی والدین فکر کنند که درمان دارویی برای بچه هایشان اعتیاد آور است درحالیکه اینطور نیست.

نکته دیگر این است که بچه ها را دعوا نکنید، سرزنش نکنید، به آنها برچسب نزنیم و تحقیرشان نکنیم، باید اگر حس کردیم رفتارشان وسواس گونه و اضطرابشان زیاد است به آنها کمک کنیم نه اینکه سرزنششان  کنیم، بهتر است حواس بچه را به چیزهای دیگر پرت کنیم ، با آنها بازی کنیم و درباره مسائل دیگر با او صحبت کنیم.

*مرگ عزیزان عامل اضطراب و وسواس کودکان

مجتبی حبیبی، روان شناس سلامت و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره مرگ عزیزان و تأثیر آن روی بچه ها دراین ایام میگوید: همیشه شرایط اینطور بوده که همه می توانستند برای از دست رفته هایشان سوگواری کنند اما الان وضعیت فرق کرده است، پدربزرگ، مادربزرگ، عمه و خاله و دیگر اقوام ممکن است فوت کنند اما ما در مراسمی شرکت نمیکنیم بهتر است اجازه دهیم بچه هایمان هم عزاداری کنند حتی در منزل پدر یا مادربزرگ حضور پیدا کنند با رعایت مسائل بهداشتی به وسایل آنها دست بزنند و حتی گوشه گیری کنند.

بچه های زیر هفت سال مفهوم مرگ را هنوز به درستی نمی فهمند بهتر است آنها را در شرایط ایمن به منزل پدر یا مادربزرگ ببریم تا گریه  کنند و برون ریزی داشته باشند این امر نه تنها برای بچه ها بلکه برای بزرگترها هم لازم است.