گیاهان خانگی

به گزارش خبرنگار مجاهدت به نقل از مشرق، افوربیا تیروکالی یا گیاه «جون من یه برگ بده» ازجمله گیاهان پرطرفدار آپارتمانی است. ظاهر درهم تنیده شاخه‌های بی‌برگ این گیاه باعث شده است که این روزها مورد توجه طراحان دکوراسیون داخلی و مجموعه‌داران گیاهان قرار بگیرد. در برخی جوامع سنتی از این گیاه در مصارف درمانی استفاده می‌شود. بیش‌تر افراد گیاه افوربیا تیروکالی را در دسته کاکتوس‌ها قرار می‌دهند. با این‌که ازنظر مقاوم بودن شبیه کاکتوس‌هاست؛ اما اصول نگهداری آن کمی متفاوت است. در این مطلب به معرفی، کاربرد و شیوه نگهداری از گیاه افوربیا تیروکالی می‌پردازیم.

افوربیا تیروکالی (Euphorbia tirucalli) یا کاکتوس مدادی با نام ایرانی شده «جون من یه برگ بده» گیاه جالبی از خانواده افوربیاسه‌ها (Euphorbiaceae) است. این گیاه فاقد تیغ و برگ است و تنها شاخصه زیبایی آن شاخه‌های نازک و درهم تنیده آن است.

اگرچه گیاه افوربیا تیروکالی در مناطقی گرم‌سیری دنیا مانند هند، سریلانکا، برزیل، عربستان، ویتنام، غنا و فیلیپین می‌روید، زادگاه اصلی آن بیش‌تر مناطق گرم و خشک قاره آفریقا است. گیاه افوربیا تیروکالی در زیستگاه طبیعی خود ممکن است تا ۷ متر رشد کند و شبیه به یک درخت تنومند شود. ساقه اصلی گیاه بسیار ضخیم و شاخه‌های بی‌برگ آن شکننده، آب‌دار و سبز در رأس گیاه می‌رویند. برخی از مردمان بومی قاره آفریقا از چوب اصلی این گیاه برای مسقف کردن منازل خود استفاده می‌کنند.

با این حال افوربیا تیروکالی در محیط آپارتمان تا دو متر بیش‌تر رشد نمی‌کند. از زمان ورود و استفاده از این گیاه به عنوان گیاه آپارتمانی در ایران اطلاعاتی در دست نیست؛ اما آن‌چه تصور می‌شود، ایرانیان پس از خرید افوربیا تیروکالی منتظر نمایان شدن و رویش برگ‌های آن بودند و هیچ زمانی رویش برگ‌های آن را ندیدند. به همین خاطر به مزاح نام جالب «جون من یه برگ بده» را روی این گیاه گذاشتند. البته این گیاه برگ می‌دهد و برگ‌های آن بسیار کوچک هستند و در رأس گیاه می‌رویند؛ اما خیلی زود می‌ریزند.

کاربرد و خواص درمانی:

گیاه افوربیا تیروکالی اگرچه سمی است، به طور گسترده‌ای به منظور طب سنتی از طبیعت برداشت می‌شود. طی تحقیقات صورت گرفته شیره فرآوری شده یا عصاره گیاه برای درمان سرطان و از بین بردن انواع زگیل مفید است. این گیاه ضد ویروس و باکتری است و ویروس تبخال را به‌سرعت ازبین می‌برد. همچنین از جوشاندن ریشه و ساقه‌های جوان گیاه برای درمان گلودرد، سرفه‌خشک، دندان‌درد، گوش‌درد و در موارد دیگر مانند گزش عقرب، زنبور و مار کاربرد دارد.

استفاده مستقیم از لاتکس گیاه برای درمان به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. تماس پوست بدن و یا چشم‌ها با شیره گیاه موجب بروز حساسیت، خارش، تاول و قرمزی پوست و نابینایی موقت چشم‌ها می‌شود. شیره این گیاه چنان سمی است که بومیان آفریقا شاخه‌های خرد شده گیاه را به منظور سم ماهی درآب می‌ریزند. با قطع کردن قسمتی از شاخه این گیاه شیره یا به اصطلاح لاتکس آن ترشح می‌شود. این لاتکس در مصارف صنعتی اعم از ساخت لاستیک و سوخت کاربرد دارد. کشاورزان آفریقایی برای پرچین و مرزبندی زمین‌های کشاورزی خود از افوربیا تیروکالی استفاده می‌کنند.

این گیاه مقاومت بالایی نسبت به کم‌آبی و شوری خاک دارد، به همین خاطر گیاه افوربیا تیروکالی را در مناطقی که طوفان‌های شدید موجب بروز گرد خاک می‌شود، به صورت انبوه کشت می‌کنند. امروز این گونه گیاهی به فضای داخلی منازل راه پیدا کرده و به عنوان گیاه زینتی مورد توجه علاقه‌مندان به گیاهان آپارتمانی است.

نکته مهم: شیره یا لاتکس گیاه افوربیا تیروکالی سمی است. درنتیجه نگهداری از آن در صورت داشتن فرزند کوچک یا حیوان خانگی خطرناک خواهد بود.

اصول نگهداری و پرورش گیاه «جون من یه برگ بده» یا افوربیا تیروکالی

همان‌گونه که اشاره شد، گیاه افوربیا تیروکالی بومی مناطق گرم و خشک تا گرم و مرطوب قاره آفریقا و بخش‌هایی از جنوب آسیا است. درنتیجه شرایط ایده‌آل نگهداری از این گیاه باید با وضعیت زیستگاه آن مطابقت داشته باشد. با این حال گیاه افوربیا تیروکالی در گروه گیاهان آپارتمانی بسیار مقاوم قرار دارد؛ اما ممکن است برخی از ویژگی‌های محیطی نامساعد، موجب رشد نکردن یا حتی از بین رفتن گیاه شود. در ادامه مطلب به نکاتی در مورد شرایط نگهداری و پرورش این گیاه می‌پردازیم:

نور

اگر در محیط کم‌نور زندگی می‌کنید، از نگهداری گیاه افوربیا تیروکالی بپرهیزید؛ چراکه این گیاه به محیط روشن و نور مستقیم تا غیر مستقیم آفتاب نیاز دارد. پشت پنجره‌های نورگیر جنوبی منزل‌تان بهترین مکان برای نگهداری از گیاه افوربیا تیروکالی خواهد بود. نور کم باعث می‌شود که شاخه‌های جدید گیاه نازک و نامتعارف شوند. به این عارضه «رشد علفی گیاه» می‌گویند. ادامه این روند موجب له شدگی ساقه‌ها و حمله قارچ‌ها به گیاه خواهد شد. مردم جنوب کشور می‌توانند این گیاه را در محیط سایه_آفتاب بیرونی پرورش دهند. در شهرهای جنوبی به دلیل گرما و رطوبت هوا بسیاری از گیاهان بومی مناطق گرم‌سیر دنیا در فضای باز به‌راحتی رشد می‌کنند و پرورش می‌یابند.

آبیاری

زمان آبیاری این گیاه یا همه گیاهان آپارتمانی به‌شدت نور، نوع خاک، دما و جریان هوای محیط بستگی دارد. گاهی ممکن است خاک یک گلدان طی دو روز خشک شود؛ اما گل‌دان دیگر تا هفته‌ها مرطوب بماند. بهترین زمان آبیاری گیاه افوربیا تیروکالی موقعی است که سطح خاک گلدان تا عمق دو بند انگشت خشک شده باشد. آبیاری باید به نحوی انجام شود که آب اضافی از ته گلدان خارج شود. آبیاری زیاد، موجب پوسیدگی ریشه و ازبین رفتن گیاه می‌شود. همچنین آبیاری نامنظم و کم سبب پژمردگی و خشک شدن گیاه‌تان خواهد شد.

دما

گیاه افوربیا تیروکالی در محیط آپارتمان همان دمای معمولی اتاق یعنی ۱۸ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد را می‌پسندد. این گیاه به سرمای زیر صفر بسیار حساس است. اگر گیاه را در محیط بیرون نگهداری می‌کنید، حتماً قبل از سرما و یخبندان آن را به محیط گرم منتقل کنید. دمای پاییز و زمستانِ شهرهای جنوبی به‌ندرت به زیر صفر می‌رسد، درنتیجه نگهداری از این گیاه در فضای باز و در طول این فصول مشکلی ایجاد نخواهد کرد. گیاه افوربیا به طور طبیعی با سرمای کم‌تر از ۸ درجه سانتی‌گراد تغییر رنگ می‌دهد و از رنگ سبز به قرمز یا نارنجی تبدیل می‌شود.

خاک

گیاه افوربیا تیروکالی در هر نوع خاک رشد می‌کند و زنده می‌ماند. اما بهتر است از خاک غنی، سبک و زه‌کش بالا برای کاشت استفاده شود. به طور مثال ترکیبی از ۵۰‌درصد ماسه دانه‌درشت رودخانه + ۳۰‌درصد خاک برگ جنگلی + ۵ درصد پرلیت و ۵ درصد پودر خاکستر چوب برای کاشت افوربیا تیروکالی مناسب است. قبل از این‌که گلدان را از خاک پر کنید، در کف آن دو تا سه حفره جهت تخلیه آب اضافی ایجاد کنید.

کوددهی

این گیاه معمولاً به کوددهی احتیاج ندارد. درصورتی‌که فرصت تعویض خاک و گلدان را ندارید، می‌توان از کودهای سه بیست یا کودهای حاوی پتاس بالا در طی فصول رشد گیاه (بهار و تابستان) استفاده کرد.

هرس کردن و مراقبت:

گیاه بالغ افوربیا تیروکالی را هرس کنید. هرس کردن گیاه علاوه‌بر مدیریت در ارتفاع و اندازه گیاه به سلامتی و رشد افوربیاتیروکالی کمک می‌کند. هنگام هرس کردن حتماً از دست‌کش استفاده کنید؛ چراکه شیره یا لاتکس گیاه سمی است و موجب بروز حساسیت در پوست دست می‌شود. بهترین زمان هرس گیاه قبل از فصل رشد آن؛ یعنی اواخر زمستان است. برخی از شاخه‌های اصلی گیاه افوربیا تیروکالی ممکن است پس از رشد و طویل شدن حالت ایستایی خود را از دست بدهند. در این مواقع حتماً از یک تکیه‌گاه استفاده کنید.

انتخاب گلدان

به دلیل پر شاخ و برگ بودن گیاه بهتر است از گلدان‌های گرد یا استوانه‌ایِ کوتاه با دهانه گشاد استفاده کنید. گلدان‌های ساده سنگی، سفالی و چوبی ظاهری شیک و مدرن به گیاه خواهند داد.

تکثیر گیاه «جون من یه برگ بده» یا افوربیا تیروکالی

گیاه افوربیا تیروکالی معمولاً از دو طریق قابل تکثیر و ازدیاد است: ۱. کاشت بذر ۲. قلمه زدن

تکثیر از طریق کاشت بذر

این روش تکثیر در ایران معمول نیست؛ چراکه به دست آوردن بذر مناسب کمی دشوار است. اما تکثیر از این طریق کار پیچیده‌ای نخواهد بود. کاشت بذرهای تازه از اواخر تابستان شروع می‌شود. بذرها باید در سطح خاک سبک و در عمق کم کاشته شوند. بستر کشت به محیط گرم و مرطوب نیاز دارد.

تکثیر از طریق قلمه

اگرچه این روش تکثیر کمی دشوار است و ممکن است با شکست مواجه شود؛ اما با رعایت ترفندهایی می‌توان به‌راحتی یک گیاه افوربیا تیروکالی را به روش قلمه تکثیر کرد. ساقه‌های این گیاه مانند همه کاکتوس‌ها گوشتی است، درنتیجه روش تکثیر آن‌ها نیز تقریباً شبیه به هم است. بهتر است تکثیر از طریق قلمه در فصولی صورت بگیرد که هوا معتدل است. بهترین زمان تکثیر از این طریق اواسط یا اواخر فصل بهار و پایان شهریور ماه است. برای این کار باید قلمه‌هایی به طول ۸ تا ۱۰ سانتی‌متر تهیه کنید. پس از جداسازی هر قلمه باید به مدت ۲۴ ساعت در محیط تاریک و معتدل نگهداری شود تا جریان شیره یا لاتکس گیاه قطع شود و محل جداسازی پینه ببندد.

شما می‌توانید قبل از این کار برای تسریع در قطع جریان ترشح لاتکس محل جداسازی را در پودر زغال چوب یا آب فرو ببرید. پس از این مراحل بستر کشت با مخلوطی از خاک سبک و زه‌کش‌دار شامل ترکیبی از ماسه رودخانه و خاک‌برگ یا پیت ماس و کوکوپیت تهیه کنید. به تعداد قلمه‌ها با انگشت در سطح خاک چند حفره ایجاد کنید. ۳ تا ۵ سانتی‌متر از قسمت قلمه‌ها باید در خاک فرو برود. سه روز نخست بستر کشت را در محیط خنک یا معتدل و کم‌نور قرار بدهید و از آبیاری گیاه بپرهیزید. پس از آن تنها با آب‌پاش (حاوی آب جوشیده سرد شده) خاک بستر را مرطوب نمایید. پس از یک هفته بستر کشت را در محیطی با نور غیرمستقیم بگذارید و آبیاری آن را طبق روال انجام بدهید.

مشکلات و آفات گیاه افوربیا تیروکالی

آفات

گیاه افوربیا تیروکالی به دلیل شیره سمی کم‌تر مورد هجوم آفت‌ها قرار می‌گیرد.

مشکلات

له‌شدگی ساقه و پوسیدگی ریشه:

گیاهانی مثل کاکتوس‌ها یا افوربیاسه‌ها که دارای ساقه‌های گوشتی هستند، نور و گرمای بیش‌تر و آب کم‌تر نیاز دارند. مهم‌ترین علت این عارضه آبیاری زیاد است. آبیاری باید پس از خشک شدن سطح خاک گلدان انجام شود. اگر گیاه با چنین مشکلی روبه رو شد، تنها راه حل آن جداسازی قسمت‌های له‌شده و انجام روند تکثیر از طریق قلمه است.

ساقه‌های جدید باریک هستند: نور کم مهم‌ترین علت است. البته خاک سنگین نیز می‌تواند موجب این عارضه شود. این گیاه قبل از ورود به فضای آپارتمان زیر نور مستقیم خورشید زندگی می‌کرد. درنتیجه نور فراوان در سلامتی و رشد گیاه دارای اهمیت است.

قرمز یا نارنجی شدن ساقه‌های گیاه:

این رویداد معمولاً زمانی شکل می‌گیرد که دمای هوا به کم‌تر از ۸ یا ۵ درجه سانتی‌گراد بالای صفر رسیده است. این شرایط کاملاً عادی و طبیعی است؛ اما باید مراقب بود تا دما به زیر صفر نرسد.

شل شدن و افتادن ساقه اصلی:

پس از رشد زیاد گیاه افوربیا تیروکالی ایستایی گیاه نیز کم‌تر خواهد شد، به‌خصوص زمانی که از آن در محیط آپارتمان نگهداری می‌کنید. در این موارد هرس کردن یا قرار دادن یک میله فلزی یا چوبی برای تکیه‌گاه می‌تواند ایستایی گیاه را حفظ کند تا از شکستی ساقه اصلی جلوگیری شود.

قیمت گیاه افوربیا تیروکالی

این گیاه جزء گروه گیاهان ارزان قیمت محسوب می‌شود؛ ولی ارزش آن به عمر گیاه، اندازه و جنس گلدان بستگی دارد. طی بررسی‌های صورت گرفته رِنج قیمت گیاه افوربیا تیروکالی بین ۳۰ هزار تا ۲۵۰ هزار تومان است. شاید در نگاه اول نظر شما به این گیاه جلب نشود؛ اما این نکته را بدانید که قبل از این طرفدارن گیاه افوربیا تیروکالی فقط افراد معدود و خاصی بودند؛ اما امروز جایگاه مهمی در تزئینات دکور داخلی هتل‌ها، آپارتمان‌ها و دفاتر کار دارد.

منبع:فرارو