قرآن

به گزارش مجاهدت از مشرق، از ساعات ابتدای صبح امروز (شنبه) و همزمان با تاسوعای حسینی که به نام علمدار دشت کربلا حضرت ابوالفضل عباس (ع) نامگذاری شده مردم ایران اسلامی در گوشه گوشه این سرزمین به سوگ نشسته‌اند.

عزاداران حسینی با برپایی دسته جات و اجتماع تاسوعاییان عشق و ارادت خود را به باب الجوایج قمر منیر بنی هاشم به نمایش گذاشته‌اند.

برپایی ایستگاه‌های صلواتی، توزیع نذری و خدمات رسانی به عزاداران حسینی نیز از دیگر جلوه‌های عشق و ارادت ایرانیان به سرور و سالار شهیدان و حضرت ابوالفضل عباس (ع) و شهدای دشت کربلا است.

تهران در تاسوعای حسینی عزادار است

امروز تهران حسینی است و با نوای یا حسین عطرآگین شده است. مردم عزاردار سید و سالار شهیدان اباعبدالله الحسین (ع) همچون شب گذشته با لباس‌های مشکی با دل‌هایی پراز احترام به آقا عبدالله‌الحسین در گوشه گوشه شهرمان در حال عزاداری هستند.

امروز روز علمدار کربلاست. علمداری که در خط دفاع ایستاد تا آبروی حسین (ع) را حفظ کند، آری امروز روز ماه بنی هاشم است. عباس برادر وفادار پرچمدار سپاه حسین است که هر گامش آیینه ادب و غیرت بود.

مردم دیندار شیعه از دیرباز تا به امروز در تاسوعا دل‌شان را به نام عباس گرده می‌زنند و به خاطر حقیقتی زنده از وفا، غیرت و اطلاع عزاداری می‌کنند.

امروز تهران همچون گوشه گوشه کشورمان شاهد خیل عزاداران و دوستداران سرور و سالار شهیدان است؛ در همه محله‌های تهران از محله‌های قدیمی‌تر، کوچه‌ها باریک‌ تا محلات شمال شهر همه دل‌ها در گرو حسین است و مردم باوفا و دیندارمان دل در گرو عزاداری ابا عبدالحسین و عباس باوفایش گشوده‌اند. جوان‌ها علم‌های سنگین را بلند کرده‌اند، کودکان با سربندهایی سبز و سرخ کنار پدران‌ خود زنجیر می‌زنند و پیرمردها به تکیه‌های قدیمی تکیه داده‌اند.

امروز تاسوعای حسینی است. نوحه‌هایی که به گوش می‌رسد بازهم آشناست؛ سال‌هاست که این نوحه‌ها به نام حسین و اهل بیت و یاران باوفایش شنیده می‌شوند و هر بار که تکرار می‌شود اشک تازه‌ای از چشم می‌افتد گویی همین دیروز بوده و جلوی چشمان‌مان اتفاق افتاده است.

مشهد الرضا در تاسوعای حسینی؛ عطر عزا و اشک ارادت در حرم رضوی

مشهد مقدس، در روز تاسوعای حسینی، غرق در ماتم و عزا است. زائران و مجاوران از اقصی نقاط ایران و جهان، خود را به این شهر رسانده‌اند تا در جوار بارگاه ملکوتی امام رضا (ع)، در سوگ شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) و یاران باوفایش به عزاداری بپردازند. خیابان‌های منتهی به حرم مطهر، مملو از دسته‌های عزاداری است که با نوای «یا حسین» و «یا ابوالفضل»، دل‌ها را به کربلا روانه می‌کنند.

تاسوعا که از راه می‌رسد، مشهد فقط یک شهر نیست؛ یک حسینیه بزرگ است. شهر، رخت سیاه عزا به تن می‌کند و بوی اسپند و گلاب، فضا را پر می‌کند. از دور که به شهر نزدیک می‌شوید، گنبد طلایی حرم مطهر، چون نگینی در میان سیاهی شهر می‌درخشد و دل‌ها را به سمت خود می‌کشاند.

صدای نوحه‌ها و مرثیه‌ها از هر سو به گوش می‌رسد، اما در این هیاهو، نوعی سکوت و آرامش معنوی حکمفرماست. گویی شهر، در سوگ شهادت امام حسین (ع) و یارانش، زبان به دهان گرفته و با تمام وجود، اشک ماتم می‌ریزد.

خیابان‌ها مملو از جمعیت است؛ پیر و جوان، زن و مرد، همه با لباس‌های سیاه، در حال حرکت به سمت حرم هستند. پرچم‌های سرخ و سیاه، در اهتزازند و عطر گلاب، فضا را معطر کرده است. در این میان، عطر خوش غذاهای نذری نیز به مشام می‌رسد؛ هر کسی به قدر وسع خود، در این عزا سهیم شده است.

چهره‌ها، همه اشک‌آلود و غمگین است. زائران، با چشمانی نمناک، به گنبد طلایی خیره شده‌اند و با زمزمه یا حسین، دل‌های خود را به کربلا می‌فرستند. کودکان نیز، با لباس‌های سیاه و سربندهای یا حسین، در کنار پدر و مادر خود، در این مراسم عزاداری شرکت کرده‌اند.

وارد حرم که می‌شوید، با دریایی از جمعیت مواجه می‌شوید. صحن‌ها و رواق‌ها، مملو از زائرانی است که در حال عزاداری، نوحه‌خوانی و سینه‌زنی هستند. صدای قرآن و دعا، از هر سو به گوش می‌رسد و فضا، آکنده از معنویت و روحانیت است.

خادمان حرم، با چهره‌های گشاده و مهربان، در حال خدمت به زائران هستند. یکی، آب به دست زائران می‌دهد، دیگری، راهنمایی می‌کند و دیگری، کفش‌های زائران را جفت می‌کند. این خادمان، فرشته‌های خدمت هستند که تمام تلاش خود را برای رفاه زائران به کار می‌گیرند.

در اطراف حرم، موکب‌های فراوانی برپا شده است که به زائران، چای، شربت، خرما و غذاهای نذری می‌دهند. این موکب‌ها، سفره‌های کرامت هستند که در این ایام، پهن شده‌اند تا زائران، از برکات امام حسین (ع) بهره‌مند شوند.

حضور در مشهد در روز تاسوعا، تجربه‌ای بی‌نظیر است. در این روز، شهر، به یک حسینیه بزرگ تبدیل می‌شود و دل‌ها، به کربلا پر می‌کشند. این حضور، فرصتی است برای تجدید پیمان با امام حسین (ع) و یارانش و برای تزکیه روح و جان.

به گزارش مجاهدت از مشرق، شهید آیت‌الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی از شخصیت‌های تاریخ معاصر ایران است که فعالیت‌های علمی، فرهنگی و سیاسی گسترده‌ای داشته است. او در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دهه‌های پیش از انقلاب و پس از آن نقش ایفا کرد.

به مناسبت ترور شهید محمد حسینی بهشتی توسط سازمان مجاهدین خلق در هفتم تیرماه ۱۳۶۰ در این گزارش به بررسی زندگی، تحصیلات، فعالیت‌های فرهنگی، مبارزاتی و سیاسی ایشان به تفصیل می‌پردازیم.

آیت‌الله سید محمد حسینی بهشتی در دوم آبان ۱۳۰۷ شهر اصفهان در خانواده‌ای مذهبی و روحانی دیده به جهان گشود. پدر او، سید فضل‌الله، از روحانیون شناخته‌شده و فعال شهر بود و مادرش، معصومه بیگم خاتون‌آبادی، نیز از خانواده‌ای مذهبی بود که آموزش قرآن را از کودکی برای او آغاز کرد. فضای تربیتی خانه با تأکید بر سادگی، آموزش دینی، و احترام به ارزش‌های اخلاقی همراه بود.

تحصیلات ابتدایی خود را از چهار سالگی در مکتب‌خانه آغاز کرد و به دلیل توانایی در یادگیری، وارد دبستان دولتی ثروت (بعدها پانزده بهمن) شد. در امتحانات ششم ابتدایی، رتبه‌ی دوم شهر اصفهان را کسب کرد و سپس وارد دبیرستان سعدی شد. هم‌زمان با تحولات شهریور ۱۳۲۰، علاقه به علوم دینی افزایش یافت و این امر زمینه‌ساز گرایش وی به حوزه علمیه شد. نزدیکی محل تحصیل به مدارس دینی مانند مدرسه صدر و مدرسه جده، فرصت آشنایی بیشتر با طلاب و فضای علمی مذهبی را برای او فراهم ساخت.

ورود به دانشگاه

آیت‌الله بهشتی در سال ۱۳۲۷ همزمان با تحصیلات حوزوی، به تحصیلات دانشگاهی نیز روی آورد. پس از اخذ دیپلم ادبی، وارد دانشکده معقول و منقول (الهیات) شد. او در سال ۱۳۳۰ موفق به دریافت مدرک لیسانس گردید. باوجود بورس تحصیلی برای ادامه تحصیل در خارج از کشور، آشنایی با کلاس‌های علامه طباطبایی باعث بازگشت او به قم شد. بین سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۵، به مطالعه فلسفه به ویژه آثار ملاصدرا و ابن‌سینا پرداخت و جلسات بحث فلسفی با استاد مطهری و آیت‌الله منتظری برگزار نمود که منجر به نگارش کتاب «روش رئالیسم» شد. همچنین به تدریس زبان انگلیسی در دبیرستان حکیم نظامی قم مشغول بود و با دوستانی در زمینه مسائل فرهنگی و فکری همکاری می‌کرد.

فعالیت‌های مبارزاتی شهید بهشتی از سنین نوجوانی آغاز شد. در ۱۶ سالگی در یکی از روستاها مردم را علیه ظلم کدخدا تحریک کرد که باعث برکناری او شد. او به این نتیجه رسید که ریشه فساد شاه و حامیان خارجی او هستند. در پایان دهه ۱۳۲۰ به مبارزه با منکرات پرداخت و در نهضت ملی شدن نفت حضور فعال داشت. در حوادث ۳۰ تیر ۱۳۳۱، شهید بهشتی یکی از سخنرانان اصلی اعتصاب تلگرافخانه بود.

مبارزات با اندیشه ‎ های غیردینی هامبورگ

با توجه به فشارهای رژیم پهلوی بر روحانیون، و پس از دستگیری اعضای هیئت مؤتلفه، در سال ۱۳۴۴ به دعوت مرکز اسلامی هامبورگ، به آلمان سفر کرد. وی در اروپا به فعالیت‌های فرهنگی پرداخت و در برابر نفوذ اندیشه‌های غیر دینی در میان دانشجویان ایرانی مقاومت کرد. تسلط او بر زبان‌های آلمانی، انگلیسی و عربی به او کمک کرد تا در محافل دانشگاهی، کلیساها و نشست‌های بین‌المللی، به تبیین آموزه‌های اسلامی بپردازد. فعالیت‌های او در اروپا موجب حساسیت ساواک شد. با این حال، ارتباط مستمر او با حوزه‌های علمیه ایران و هماهنگی با نیروهای مذهبی مهاجر، زمینه‌ساز نقش‌آفرینی مؤثر او در جریان مبارزات منتهی به انقلاب شد.

ایجاد تشکل سیاسی، رمز اتحاد نیروهای انقلابی

در سال‌های منتهی به انقلاب اسلامی، شهید بهشتی یکی از شخصیت‌های محوری در سازماندهی نیروهای انقلابی مذهبی بود. او با همکاری روحانیونی مانند آیت‌الله مطهری، دکتر باهنر، امامی کاشانی و حجت‌الاسلام ملکی، در سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ «جامعه روحانیت مبارز تهران» را پایه‌گذاری کرد. این تشکل در ابتدا به صورت پنهانی با هدف انسجام‌بخشی به فعالیت‌های نهضت امام خمینی (ره) شکل گرفت و بعدها به عنوان یکی از نهادهای رسمی سیاسی-مذهبی اعلام موجودیت کرد.

شهید بهشتی معتقد بود که تنها از طریق یک تشکل سیاسی قدرتمند می‌توان نیروهای انقلابی را متحد کرد. با همین نگاه، در بهمن ۱۳۵۷، «حزب جمهوری اسلامی» را به همراه دکتر باهنر، آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و آیت‌الله موسوی اردبیلی تأسیس کرد. او پس از انقلاب، به عنوان دبیرکل این حزب انتخاب شد و در سازماندهی نیروهای انقلاب و تبیین برنامه‌های سیاسی و فرهنگی نظام نوپای جمهوری اسلامی نقش ایفا کرد.

او در جلسات سیاسی، فرهنگی و دینی متعدد، اصول و چارچوب‌های فکری جمهوری اسلامی را تشریح می‌کرد و در تبیین جایگاه قانون اساسی، نقش مردم، و مفهوم جمهوریت در کنار اسلامیت نظام تلاش می‌نمود. با وجود مخالفت‌ها و هجمه‌های سیاسی از سوی برخی جریان‌ها، تلاش داشت میان نیروهای انقلابی وحدت ایجاد کند و اختلافات را از طریق گفت‌وگو حل نماید.

دفاع از کشور، یک مسئولیت ملی

با آغاز جنگ تحمیلی در سال ۱۳۵۹، شهید بهشتی بر اهمیت همبستگی ملی، انسجام نیروهای داخلی و حمایت سیاسی و حقوقی از جبهه‌های نبرد تأکید داشت. گرچه مسئولیت مستقیم نظامی نداشت، اما در مقام رئیس دیوان عالی کشور و عضو شورای انقلاب، در ساماندهی پشتیبانی‌های لجستیکی، انسانی و حقوقی از جبهه‌ها نقش ایفا کرد. او معتقد بود که دفاع از کشور تنها وظیفه ارتش یا سپاه نیست، بلکه مسئولیتی ملی است و همه قوا باید در جهت حفظ تمامیت ارضی، یکپارچگی ملی و تقویت روحیه ایثار، همگام باشند. در جلسات حزب جمهوری اسلامی، توجه ویژه‌ای به مسائل جنگ، نیازهای جبهه، و ارتباط میان سیاست‌گذاران و نیروهای نظامی داشت. از جمله اقدامات او، تشویق نهادهای انقلابی به مشارکت سازمان‌یافته در امور جنگ و پشتیبانی مستمر از خانواده‌های رزمندگان بود. شهید بهشتی همواره تأکید داشت که جنگ نباید موجب انحراف از اصول قانونی، عدالت‌خواهی و نظم حقوقی کشور شود. از این‌رو، در کنار مسائل دفاعی، به اصلاح ساختارهای حقوقی و قضایی در شرایط جنگ نیز توجه نشان می‌داد.

مسئولیت‌های فراوان آقای بهشتی فرصتی محدود برای استراحت فراهم می‌کرد. در روزهای آغازین جنگ، ایشان در ساختمان قدیمی مستقر بودند و با حضور فعال خود در میان رزمندگان، به آنان انگیزه می‌دادند. در روزهای پرالتهاب کردستان، بهشتی از منطقه دارخوین بازدید کرد و در یک جلسه دو ساعته با رزمندگان به بررسی دقیق عملیات‌ها و تحلیل نقاط قوت و ضعف پرداخت. ایشان با تأکید بر اهمیت یادگیری مستمر و اصلاح برنامه‌ها، گفت: «ما هر روز می‌آموزیم و با همت، اعتماد و هدایت خداوند، نقاط ضعف را برطرف خواهیم کرد.» در زمان بازدید از جبهه جنوب، فضای ناامیدی به امید بدل شده بود و حضور ایشان انگیزه‌بخش رزمندگان بود.این دیدارها، نمادی از تعهد و همبستگی رهبری با نیروهای جبهه بود که در سخت‌ترین شرایط، روحیه‌ای قوی به آنان می‌بخشید.

بازسازی نظام قضایی

در سال ۱۳۶۰، آیت‌الله بهشتی نقش مهمی در شکل‌دهی قوه قضائیه جمهوری اسلامی داشت و بر استقلال اداری و مالی آن تأکید می‌کرد. او مخالف تشکیل دادگاه ویژه روحانیت بود و معتقد بود مسئولیت قضایی روحانیون باید در دادگاه انقلاب پیگیری شود تا از توطئه‌ها جلوگیری شود. بهشتی با انتقاد از شیوه برگزاری دادگاه‌ها و محاکمات آن زمان، تلاش می‌کرد ساختاری سالم و مستقل برای قوه قضائیه فراهم کند که بتواند انقلاب را در برابر انحرافات محافظت کند. وی همچنین در جلسات شورای انقلاب، دیدگاه‌های خود را درباره اصلاحات قضایی و نیروسازی مطرح می‌کرد و بر جذب نیروهای متعهد و سالم تأکید داشت. به‌رغم مخالفت‌ها، او همواره به حفظ عدالت و قانون‌مداری پایبند بود و معتقد بود انقلاب تنها با قوه قضائیه‌ای قوی و منسجم می‌تواند ادامه یابد.

او معتقد بود قوانین باید هم‌راستا با فقه اسلامی و با در نظر گرفتن اصول عدالت تدوین شوند. بهشتی در جهت تربیت قضات جوان، متعهد و آگاه به مبانی اسلامی، نقش مهمی ایفا کرد و تأکید داشت که معیار انتخاب افراد، صرفاً باید بر اساس شایستگی علمی و اخلاقی باشد. یکی از اقدامات مهم او، تدوین پیش‌نویس قوانین اساسی حقوقی با همکاری مجلس خبرگان بود. او همچنین با همکاری شهید قدوسی و آیت‌الله موسوی اردبیلی، ساختارهای آموزشی نوینی را برای تربیت قضات ایجاد کرد. در جلسات شورای عالی قضایی، توجه او به پرونده‌های مهم، رعایت حقوق متهمان، و جلوگیری از احکام ناعادلانه زبانزد بود.

انفجار در قلب دفتر حزب جمهوری اسلامی

در شامگاه هفتم تیر ۱۳۶۰، در جریان انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی در تهران، شهید بهشتی به همراه بیش از ۷۰ نفر از اعضای حزب و مسئولان ارشد کشور، در حادثه‌ای که توسط سازمان مجاهدین خلق طراحی و اجرا شد، جان خود را از دست داد. این رویداد، واکنش‌های گسترده‌ای در داخل و خارج کشور برانگیخت. با وجود فقدان شخصیت‌های کلیدی، رهبری نظام با تأکید بر حفظ آرامش و پیگیری مسیر انقلاب، مانع از گسترش بی‌ثباتی شد این عملیات پیچیده توسط سازمان مجاهدین خلق برنامه‌ریزی شده بود. برخی تلاش داشتند این انفجار را به رقابت‌های داخلی حزب نسبت دهند، اما شواهد و گزارش‌ها نشان می‌داد که این اقدام، عملیاتی سازمان‌یافته و مهندسی‌شده بود.

در گزارش‌های رسمی و روزنامه کیهان نیز مسئولیت این انفجار به سازمان مجاهدین خلق واگذار شد. یکی از شاهدان عینی و منابع اطلاعاتی ارتش، تأیید کردند که انفجار با بمبی زیر تریبون سخنرانی بهشتی انجام شده و اعضای برجسته سازمان مجاهدین خلق در این حمله نقش داشتند. پیش از انفجار، برخی اعضای حزب از محل جلسه خارج شده بودند و برخی دیگر به دلیل خستگی یا عدم حضور، در جلسه شرکت نکردند. این واقعه، تیتر نخست روزنامه‌ها شد و به یکی از مهم‌ترین رویدادهای دوران پس از انقلاب تبدیل گشت که همچنان در تحلیل‌های سیاسی و تاریخی مورد بحث قرار دارد. حضور گسترده نفوذی‌های سازمان مجاهدین در داخل حزب و دستگاه‌های مختلف نیز به آشفتگی اوضاع سیاسی آن روزها دامن زد.

منبع:

کتاب سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های آیت‌الله شهید بهشتی _محمدرضا سرابندی_مرکز اسناد و انقلاب اسلامی

کتاب روایتی از زندگی و زمانه آیت الله سید محمد حسینی بهشتی، جعفر شیرعلی نیا، انتشارات سایان

*مائده مرویان حسینی/ ایبنا