شورای عالی امنیت ملی

به‌گزارش مشرق، «ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در اظهاراتی شایان توجه تأکید کرده است که مکانیسم ماشه برای شرایطی طراحی نشده که واشنگتن ناقض توافق باشد و بحران کنونی را ایجاد کند و تا زمانی که وضعیت اقدامات غیرقانونی آمریکا حل‌وفصل نشود، استناد به این سازوکار فاقد وجاهت است.

سخنگوی وزارت خارجه روسیه بیان داشت: «تخلفات واشنگتن در برجام به یک تغییر اساسی منجر شد که بر شیوه استفاده از مکانیسم ماشه تأثیر گذاشته است. بنابراین استفاده از این سازوکار بدون حل و فصل وضعیت مربوط به اقدامات غیرقانونی آمریکا پذیرفته نیست.»

ایالات متحده در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۸ می ۲۰۱۸) به‌صورت یکجانبه از برجام خارج شد و تحریم‌هایی را که طبق این توافق لغو شده بود، مجدداً اعمال کرد. ایران در واکنش به این اقدام، مکانیسم حل اختلاف را در چارچوب کمیسیون مشترک برجام فعال کرد و کشورهای اروپایی متعهد شدند تا خسارات ناشی از خروج آمریکا را جبران کنند. اما این تعهدات هیچ‌گاه اجرایی نشد و فشارهای یکجانبه واشنگتن، همراه با انفعال اروپا، ایران را ناگزیر کرد تا در سال ۲۰۱۹، به‌صورت تدریجی اجرای برخی اقدامات داوطلبانه برجامی خود را متوقف کند.

در ادامه انفعال و بی‌عملی طرف‌های اروپایی، اجرای این توافق به بن‌بست کشیده شد و تروئیکا به جای پاسخگو کردن ایالات متحده، به ارائه روایت‌های ساختگی درباره تهدید ناشی از برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و مقصرنمایی تهران متوسل شدند.

سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در این باره می‌گوید: «الگوی رفتار بد آمریکا به کشورهای اروپایی شرکت‌کننده در مذاکرات برجام و همچنین دیگر کشورهای اتحادیه اروپا سرایت کرد. آنها آشکارا در مسیر تضعیف قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد گام برداشتند و با طرح ادعای عدم اطمینان از اجرای صحیح برجام، از اجرای تعهدات خود در زمینه رفع تحریم‌های یکجانبه غیرقانونی علیه ایران خودداری کردند.»

با این حال، تهران همچنان در چارچوب موافقت‌نامه جامع پادمان به همکاری خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادامه داده و تأکید کرده است که در صورت اجرای کامل تعهدات طرف‌های مقابل، نظارت‌های فراتر از تعهدات پادمانی را که در برجام مورد توافق قرار گرفته، از سر خواهد گرفت.

ایران همچنین حداکثر شجاعت و بصیرت خود را با موافقت برای مشارکت در مذاکرات احیای برجام در وین به منصه ظهور گذاشت و انتظار داشت که طرف‌های مقابل رویکرد مسئولانه و اقدامات معتبری را برای جبران اشتباهات گذشته بردارند. با این حال گفت‌وگوها به دلیل تناقض در رفتار، تعلل در تصمیم‌گیری و زیاده‌خواهی‌های مطرح‌شده از سوی طرف‌های غربی، به مرحله جمع‌بندی نرسید.

طرف‌های اروپایی اینک در ادامه فضاسازی‌های تبلیغی ادعا می‌کنند که ایران از فرصت مذاکرات وین برای احیای برجام و بازگشت ایالات متحده به این توافق استفاده نکرد. سخنگوی ارشد نخست‌وزیر انگلیس در امور خارجی گفت: «ایران در دو نوبت، توافقی را که می‌توانست این کشور را به تعهدات برجامی بازگرداند و آمریکا را مجدداً به میز مذاکره بیاورد، نپذیرفت. بنابراین، در حال حاضر چشم‌انداز روشنی برای آغاز مذاکرات جدید وجود ندارد.»

وی با تکرار ادعاهای سیاسی درباره برنامه هسته‌ای ایران و ابتذال معانی واژه‌هایی چون «تهدید» و «صلح بین‌الملل» مدعی شد: «تشدید برنامه هسته‌ای ایران تهدیدی برای صلح و امنیت بین‌المللی است و ما بارها تأکید کرده‌ایم که ایران نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد.»

این در حالی است که اساساً برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران از ابتدا با اتهامات بی‌اساس و فضاسازی‌های سیاسی، تحت تأثیر فشارهای آمریکا و رژیم صهیونیستی، به یک بحران غیرضروری تبدیل شد. کشورهای غربی پیش از امضای برجام نیز با امنیتی‌سازی موضوع هسته‌ای ایران و طرح آن به‌عنوان تهدیدی علیه صلح و امنیت بین‌المللی بر اساس فصل هفتم منشور ملل متحد، تلاش کردند تا از ابزار تحریم و حتی اقدام نظامی علیه تهران استفاده کنند.

برجام در واقع به‌عنوان یک ابتکار موفق چندجانبه توانست این بحران غیرضروری و ساختگی از سوی کشورهای غربی را مدیریت کند؛ اما این توافق با رویکردهای نسنجیده غرب و اقدامات یکجانبه آمریکا با چالش جدی مواجه شد.

اینک غرب تلاش می‌کند تا بدعهدی و بی‌عملی خود را از طریق مقصر نمایی گام‌های جبرانی در برجام توجیه کند و با اصرار بر رویکردهای نسنجیده، تأکید دارد که در صورت نیاز مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد. یک سخنگوی وزارت امور خارجه انگلیس پیشتر گفت: «ما در کنار شرکای بین‌المللی خود همچنان به ابراز نگرانی‌ها درباره برنامه هسته‌ای ایران ادامه می‌دهیم و به دنبال کاهش تنش از طریق تعدادی از کانال‌های دیپلماتیک، از جمله در نشست‌های سازمان ملل و شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هستیم. ما به برداشتن هر گام دیپلماتیک برای جلوگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای، از جمله از طریق مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) در صورت لزوم، متعهد هستیم.»

این در حالی است که روسیه به‌عنوان یکی از کشورهای عضو برجام معتقد است که کشورهای اروپایی به دلیل بی‌توجهی به الزامات قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره برجام، صلاحیت استناد به این سازوکار را ندارند. زاخارووا در این باره تاکید کرد: «با توجه به عدم اجرای الزامات شورای امنیت از سوی کشورهای اروپایی، آنها مانند طرف آمریکایی، حق ندارند موضوع انتقام علیه ایران را مطرح کنند.» وی بر همین اساس تأکید کرد: «هرگونه اقدام کشورهای غربی در این زمینه برخلاف این اصل و خودسری حقوقی تلقی می‌شود.»

وزارت امور خارجه انگلیس هنوز به اظهارات اخیر طرف روس واکنشی نشان نداده است. در همین حال، یک دیپلمات پیشین انگلیس که نخواست نامش فاش شود، گفت: «با ارزیابی سخنگوی روسیه درباره قصد مذاکره‌کنندگان هنگام گنجاندن مکانیسم ماشه در قطعنامه ۲۲۳۱ و تحلیل او از وضعیت فعلی کاملاً موافقم و مطمئنم هر ناظر بی‌طرف و منصفی نیز با این دیدگاه هم‌نظر خواهد بود.»

وی افزود: «بر اساس تجربه، زمانی که دیپلمات‌ها با نگرانی‌های جدی مواجه می‌شوند، اغلب بی‌طرفی و انصاف را کنار می‌گذارند و به‌دنبال تاکتیکی می‌گردند که به نظرشان می‌تواند راهی برای رفع آن نگرانی باشد. به‌نظر می‌رسد کشورهای اروپایی، با توجه به ناامیدی از مذاکرات ایران و آمریکا پس از مواضع صریح رهبر معظم انقلاب، وسوسه شده‌اند تا با تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، ایران را تحت فشار قرار دهند.»

این دیپلمات با هشدار نسبت به عواقب چنین اقدامی گفت: «این یک تاکتیک خطرناک است؛ چراکه ایران پیش‌تر تهدید کرده در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه بدون دلیل موجه، از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج خواهد شد. تردید دارم که کشورهای عضو P۳+۱ (انگلیس، فرانسه، آلمان به‌علاوه آمریکا) به‌طور کامل پیامدهای این اقدام را در نظر گرفته باشند.»

او تأکید کرد: «به‌عنوان یک دیپلمات جوان به من آموختند که مشکلات دیپلماتیک معمولاً با کاهش تنش بهتر حل می‌شوند تا با تشدید آن؛ اما به نظر می‌رسد این درس مهم، این روزها اغلب نادیده گرفته می‌شود.»

از این منظر می‌توان اینطور نتیجه گرفت که اگر طرف‌های غربی به جای سیاسی‌کاری و توسل به مکانیسم ماشه که مشروعیت حقوقی آن محل تردید است، مسیر تعامل و تنش‌زدایی را در پیش بگیرند و به ویژه در نشست آتی شورای حکام آژانس از رفتارهای نسنجیده فاصله بگیرند، می‌توان به پیشرفت دیپلماسی بر اساس احترام متقابل و رسیدن به یک توافق پایدار امیدوار بود. در غیر این صورت، استمرار سیاست‌های فشار و تهدید، نه‌تنها کمکی به حل مساله نخواهد کرد، بلکه فرصت‌های موجود برای تعامل‌سازنده و راهکارهای دیپلماتیک را نیز تضعیف خواهد کرد.