مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران

به گزارش خبرنگار مجاهدت به نقل از مشرق، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در چهلمین سالگرد از شروع دفاع مقدس و دوازدهمین هفته متمادی، از کتاب «اتحاد شوم؛ اسناد همکاری وزارت خارجه آمریکا با رژیم صدام در جنگ تحمیلی» رونمایی کرد. این کتاب دربردارنده ۶۱ سند از اسناد همکاری ایالات‌متحده آمریکا با عراق است که بر ضد ایران همکاری کرده و اکنون‌که بیش از ۳۰ سال از پایان جنگ می‌گذرد، آرشیو امنیت ملی آمریکا اقدام به انتشار آن کرده است. اسنادی که همگی گواه بر تلاش آمریکا برای بر هم زدن نظام جمهوری اسلامی ایران است. قابل‌ذکر است، مراسم رونمایی با توجه به وضعیت ناشی از شیوع ویروس کرونا بدون حضور رسانه‌ها برگزار شد. به‌منظور آشنایی بیشتر با این کتاب با مرتضی قاضی مدیر گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و مجید کریمی نویسنده کتاب به گفتگو پرداختیم.

در ابتدای این گفتگو مرتضی قاضی مدیر گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با اشاره به کتاب «اتحاد شوم» گفت: این کتاب که کتابی پژوهشی است، مربوط به اتحاد یا همکاری بین وزارت خارجه و دولت آمریکا و دولت رژیم بعثی صدام در دوران جنگ تحمیلی بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۴ است.

وی افزود: بعد از گذشت ۳۰ سال از وقوع حوادث، بعضی از اسناد از طبقه‌بندی خارج می‌شوند و شما می‌توانید آن‌ها را بیان کنید. این کتاب شامل ۶۱ سند است که مربوط به دوره زمانی ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۴ می‌باشد. این مجموعه اسناد از آرشیو امنیت ملی آمریکا هستند که همگی توسط دولت آمریکا اجازه انتشار پیدا کردند و در این کتاب موردبررسی قرارگرفته‌اند.

مدیر گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با تأکید بر اینکه بررسی جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیازمند توجه به همه ابعاد است، تصریح کرد: ما اگر می‌خواهیم واقعاً به جنگ ایران و عراق بپردازیم و پدیده جنگ را بررسی کنیم، تاریخ جنگ را تحلیل کنیم و بتوانیم از جنگ دریافت‌هایی برای امروز و آینده‌مان داشته باشیم نیاز به این داریم که جنگ را همه‌جانبه و از زاویه دید همگان ببینیم و علاوه بر اینکه جنگ را ازنظر طرفین مخاصمه ببینیم باید کشورها و گروه‌ها و افرادی که در این میان به نفع یکی از طرفین داشتند فعالیت می‌کردند تا موازنه را تغییر دهند یا برتری یکی نسبت به دیگری را ایجاد کنند، بررسی شوند.

وی به نقش ایالات‌متحده آمریکا در جنگ ایران و عراق اشاره کرد و گفت: دولت آمریکا به جهت اینکه منافعش بعد از انقلاب اسلامی در منطقه به خطر افتاده بود و دل‌خوشی از انقلاب اسلامی نداشت مخصوصاً بعد از قضیه لانه جاسوسی که تقابل ایران و آمریکا شروع شد، سعی کرد با دامن زدن به اختلافات، عراق را به جنگ با ایران وادارد و این کشور را همراهی کند و حتی در سال‌های آخر جنگ آمریکا در خلیج‌فارس به‌طور مستقیم با ایران دست به مقابله زد.

قاضی با یادآوری اینکه در جنگ عراق علیه ایران، کشورهای زیادی نقش‌آفرینی کردند، اظهار کرد: بخشی از نقش‌آفرینان در این جنگ دو قطب بزرگ شرق و غرب یعنی روسیه و آمریکا و کشورهای اروپایی هستند. بنابراین مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس توجه به اسناد کشورهای دیگر در مورد جنگ ایران و عراق را از الزامات خود می‌داند و ما ناگزیریم به سمت این اسناد و روایت‌ها برویم. این اسناد، مکتوب هستند که در این کشورها بعد از سال‌ها منتشرشده است.

وی با اشاره به نکته‌ای که رهبر انقلاب در خصوص نهضت ترجمه آثار دفاع مقدسی فرمودند، گفت: مقام معظم رهبری در شب خاطره در دو سال پیش، مسئله‌ای را مطرح کردند که خیلی مهم است، ایشان فرمودند «مردم کشورهای اروپایی و آمریکا باید بدانند که دولت‌هایشان چه بر سر مردم ایران آوردند و چگونه به صدام جنایتکار کمک کردند برای اینکه در جنگ پیروز شود یا در جنگ علیه ایران قوت بگیرد.» بنابراین این اسناد از این منظر می‌تواند مهم باشد که ما را با وجوهی از جنگ آشنا می‌کند که ما از آن مطلع نبودیم و اکثر این اسناد نشان می‌دهند رژیم عراق به‌شدت حمایت و پشتیبانی می‌شد درحالی‌که ایران با تحریم‌ها و محدودیت‌های زیادی مواجه بود. در این میدان تقابل، گویا همه دنیا، جلوی ایران به نبرد ایستاده‌اند.

مدیر گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با اشاره به اینکه اسناد موجود در کتاب «اتحاد شوم» بسیار مهم و درعین‌حال قابل‌تأمل هستند، گفت: این اسناد به ما کمک می‌کنند تا نسبت به دشمنانمان و نقش‌آفرینان در جنگ شناخت بهتری داشته باشیم و متناسب با آن بتوانیم تاریخ این پدیده و این بازه زمانی را دقیق‌تر روایت کنیم و بنویسیم.

وی در خصوص نویسنده کتاب گفت: این کتاب توسط مجید کریمی تألیف و ترجمه‌شده و ناظر علمی کتاب هم حجر اردستانی است. در این کتاب سند اصلی با متن انگلیسی آورده شده و از آن‌طرف تحلیل‌هایی توسط نویسنده نوشته‌شده که این سندی که دارد این ادعا را می‌کند آیا درست است یا درست نیست.

قاضی متذکر شد: در این تحلیل‌ها مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس خود را موظف می‌داند که نگاهش را با حتی‌الامکان بی‌طرفی به این اسناد و روایت‌ها الحاق و الصاق کند و بعد در فضای عمومی منتشر کند.

وی اظهار کرد: این تحلیل‌ها مفصل هستند، سند ممکن است یک صفحه باشد ولی چندین صفحه برای هرکدام از اسناد توضیح داده‌شده است تا نگاه جمهوری اسلامی را در جنگ ایران و عراق منتقل کند.

مدیر گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در پاسخ به این سؤال که آیا ممکن است این اسناد به‌صورت هدفمند منتشرشده باشد، باشد گفت: گاهی ممکن است سندهایی را رو کنند تا ذهن مخاطب را از موضوعی مطمئن کنند که بگویند این‌گونه بوده و این هم سندش است درصورتی‌که هدف چیز دیگری است. بنابراین باید منطقی و مستدل با این اسناد مواجه شد، نه اینکه مخاطب شیفته این اسناد شود و نه این‌ها را کنار بگذارد و اصلاً فکر کند همه این‌ها بازی است.

در ادامه مجید کریمی که تحلیلگر اخبار در دوران دفاع مقدس بوده و به‌عنوان نویسنده اخبار برون‌مرزی در صداوسیما فعالیت دارد و نویسنده کتاب‌های «نیمه پنهان جنگ» و «دیپلمات‌ها چه گفتند» و مترجم کتاب «کاربرد سلاح‌های شیمیایی در جنگ ایران و عراق» می‌باشد، در خصوص چرایی پژوهش در حوزه اسناد و منابع خارجی در حوزه دفاع مقدس و نگارش کتاب «اتحاد شوم» گفت: در پاییز سال ۱۳۹۵ داشتم کتاب «سلاح‌های شیمیایی و جنگ ایران و عراق؛ واکنش شورای امنیت به کاربرد گازهای شیمیایی در جنگ» را که اثر بسیار ارزشمند خانم راندی هون شامای اویکاردن نروژی بود را ترجمه می‌کردم. برای ترجمه این کتاب باید به کتاب‌ها و مقالاتی که مرتبط به جنگ بود، مراجعه می‌کردم. در بررسی و جستجوی منابع تکمیلی برای اینکه بتوانم بخشی از پاورقی‌های این کتاب را تکمیل و تقویت کنم به اسنادی برخورد کردم که در ارتباط با اسناد آرشیو ملی آمریکا بود.

وی افزود: بنابراین این اسناد را نگه داشتم تا بتوانم در شرایط مناسب و مقتضی آن‌ها را ترجمه کنم. چراکه این اسناد بسیار قوی است و تعجب کردم که چگونه این اسناد تابه‌حال در ایران موردتوجه قرار نگرفته است و اینکه حتی ترجمه هم نشده است البته اشاراتی بسیار مختصر به برخی از این اسناد قبل از این شده بود. بنابراین این پیشنهاد را به مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس دادم تا اینکه این اجابت شد و ما این پروژه شروع کردیم و به پایان هم رساندیم.

نویسنده کتاب «اتحاد شوم» در خصوص نحوه تأمین منابع و اسناد لازم برای نگارش این کتاب اظهار کرد: من این ۶۱ سند را از طریق مراجعه به سایت آرشیو ملی آمریکا به دست آوردم. درواقع همه این ۶۱ در سایت آرشیو ملی آمریکا در اختیار همگان قرار داده شده است. پس از دسته‌بندی این اسناد بر اساس همان ترتیبی که در آرشیو ملی آمریکا بود، تحقیق درباره منابع تکمیلی و قرینه این اسناد را در اولویت کار قرار دادم.

وی از به‌روز بودن منابع مورداستفاده در نگارش این کتاب گفت و بیان کرد: در قرینه‌سازی و منابع تکمیلی در این کتاب از ۱۰۰ کتاب به زبان انگلیسی و ۴۰۰ مقاله تحقیقی شامل گزارش و یا مصاحبه‌ها و مقالات علمی و دانشگاهی استفاده کردم که می‌توانست در توضیح این اسناد به من کمک کند. این کتاب‌ها و مقالات تکمیلی تا سال ۲۰۱۸ بود یعنی منابع به‌روز بود.

کریمی با بیان اینکه در تحلیل اسناد سعی کرده‌ام تا اوضاع‌واحوال زمانی و مکانی سند را به‌خوبی توضیح دهم، گفت: در تحلیل‌هایم سعی‌ام بر آن بود تا نگاه خواننده را نسبت به بستر تولید سند یعنی در زمانی که سند نوشته‌شده آگاه کنم. بنابراین کار دیگر من این بود که نباید به ترجمه صرف اکتفا می‌کرد و باید دست به تألیف هم می‌زدم.

کتاب «اتحاد شوم» سبک جدیدی در مجموعه اسناد است

وی نگارش این کتاب را سبک جدیدی در مجموعه اسناد برشمرد و گفت: شاید بتوانیم بگوییم در باب اسناد این کار یک ابتکار عملی بود و این هم به خاطر تجربه‌ای بود که در خصوص اسناد تاریخی داشتم و اسنادی که طی یک‌صد ساله گذشته در تاریخ معاصر ایران منتشر شده است و یک تجربه‌ای هم در خصوص اسناد منتشرشده لانه جاسوسی داشتم که در دهه اول انقلاب، مجموعه این اسناد منتشر شد. من در زمان جنگ و بعد که در معاونت سیاسی و گروه تحقیق و تفسیر خبر صداوسیما بودم و پیش از آن‌هم علاقه‌مند به جنگ بودم با این اسناد آشنا بودم و گاهی این اسناد را می‌خواندم و کتاب‌هایی که در این زمینه اسناد را دسته‌بندی کرده بودند مطالعه می‌کردم. در آنجا متوجه شدم که این کتاب‌ها دارای ضعف اساسی هستند و مجبور بودم ساعت‌ها وقت خودم را در کتابخانه‌ها بگذارم و بروم اسناد را ببینم و اطلاعات بیشتری در رابطه با آن سند به دست بیاورم.

این پژوهشگر افزود: تقریباً تجربه این کار را داشتم و می‌دانستم که این روش برای خواننده و یا پژوهشگر جوان و حتی پژوهشگر کارکرده و باتجربه هم دردسرساز و مشکل‌ساز خواهد بود. بنابراین چون اطلاعات خوبی هم از مقالات علمی چاپ‌شده و یا مصاحبه‌های خارجی داشتم به نظرم آمد که ما در ذیل سند ترجمه را بیاوریم و بعد هم توضیح و شرح سند باشد. یک کاری هم که خود آرشیو ملی آمریکا کرده بود این بود که خانم جویس بتل در این اسناد اصل سند را گذاشته است و بعد در سه چهار پاراگراف و در برخی موارد در یک پاراگراف خیلی کوتاه در مورد سند و اهمیت آن و یا برخی اشاراتی که در ذیل آن سند نیامده را اضافه کرده بود.

وی متذکر شد: البته ممکن است ایرادی گرفته شود که اصل سند و ترجمه سند مهم است و ما باید خواننده را آزاد بگذاریم که خودش برود بررسی کند و با نگاه خودش و با نگرش علمی که دارد آن سند را ارزیابی، واکاوی و بازیابی کند. اما در مقدمه نوشته‌ام که این فقط یک توضیح است و نخواسته‌ام ذهن خواننده را متوجه جریان خاصی کنم. بنابراین هرکسی که می‌خواهد می‌تواند به اصل و ترجمه سند مراجعه کند حتی توضیح را هم نخواند و خودش بر اساس اصل سند یک برداشتی کند.

کریمی با اشاره به اینکه رویکرد بنده به‌عنوان یک مترجم و مؤلف این بوده است که در کار ترجمه امانت‌داری را به‌صورت کامل رعایت کنم، تصریح کرد: در نگارش این کتاب تلاش کرده‌ام تا هم در حوزه اسناد و هم در حوزه محتوا کار خود را به‌صورت خوب انجام دهم. در توضیح اسناد رویکرد بنده علمی و آکادمیک بوده است یعنی احساسات، ایرانی بودن و علاقه‌مندی به رزمنده‌های دفاع مقدس و همچنین مسئولیتم در قبال شهدا و جانبازان را در کمترین وجه مداخله دادم و تحت تأثیر این احساسات سعی کردم قرار نگیرم اگرچه بسیار سخت است.

وی اظهار کرد: تلاش بنده در رویکرد علمی در توضیح اسناد این بود که اول درک درستی از اسناد داشته باشم یعنی سند را به‌خوبی فهم کنم، بدانم در مورد چه مسئله‌ای است و قصد و هدف سند را ریشه‌یابی و جهت‌یابی کنم و لایه‌های اول و دوم پیام و اطلاعاتی که قرار است انتقال دهد را کشف کنم. نمی‌دانم تا چه میزان در این امر موفق بوده‌ام و این مسئله را خوانندگان این کتاب و مجموعه اسناد در آینده با نقد و بررسی‌های خود باید بگویند.

نویسنده کتاب «اتحاد شوم» در خصوص تحلیل‌های خود که بر این اسناد نوشته است، اظهار کرد: خودم را متعلق به دفاع مقدس می‌دانم، در این زمینه سابقه دارم و بچه‌های جنگ را از خودم می‌دانم. هیچ‌وقت در داوری‌های خود، دفاع مقدس ایران را با هیچ مقوله دیگری تغییر نمی‌دهم و معاوضه نمی‌کنم و تحت تأثیر قرار نمی‌گیرم.

وی افزود: پس از گذشت سال‌ها از دفاع مقدس در شرایطی قرارگرفته‌ایم که به‌درستی صحنه نبردها را ببینیم و در مورد آنچه انجام داده‌ایم، قضاوت و داوری کنیم و به‌درستی نقاط ضعف و قوت خود را پیدا کنیم و در مسئله دفاع مقدس هیچ‌گاه دچار جناح زدگی یا سیاسی‌کاری نشده‌ام. معتقد هستم نباید دفاع مقدس را به تاریخ‌سازی یا سطحی‌نگری آلوده کرد.

در ادامه کریمی با اشاره به اینکه جویس بتل مسئول پروژه اسناد عراق در آرشیو امنیت ملی آمریکا است، گفت: در آرشیو امنیت ملی آمریکا، موسسه پژوهشی غیرانتفاعی و غیردولتی وجود دارد که متعلق به دانشگاه جورج واشنگتن است و خانم جویس مدیر انتشارات و تحلیلگر ارشد پروژه‌های آرشیو امنیت ملی آمریکا برای منطقه جنوب آسیا و خاورمیانه است. در مقدمه کتاب جویس بتل توضیح می‌دهد این اسناد در کمیته‌ای که در کنگره آمریکا بوده است مورد چینش و بازیابی قرار گرفته است و عده‌ای که در این کنگره حضور داشتند، این اسناد را دست‌چین کرده‌اند و به دلایل امنیتی، نام این افرادی که در این کمیته حضور داشتند را نیاورده است. بنابراین اسناد به‌صورت دست‌چین شده به خانم جویس بتل داده می‌شود و ایشان هم به‌عنوان ناشر این اطلاعات را منتشر می‌کند.

وی در پاسخ به این سؤال که چرا این مجموعه اسناد تنها دوره چهار سال نخست جنگ ایران و عراق را دربر می‌گیرد، گفت: واقعیت قضیه این است که آمریکایی‌ها بر اساس چرخشی که سیاست خارجی ریگان داشت، قصد دارند یک نوع تسویه‌حساب انجام دهند و فقط سیاست خارجی ریگان زیر سؤال برود و قصد نداشتند کارنامه و عملکرد آمریکا در سال‌های پایانی جنگ ایران و عراق افشا شود. به همین دلیل اسناد مذکور را در چهار سال نخست منتشر کردند. اسنادی که از سال ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۸ وجود دارند و هنوز منتشر نشده‌اند، مربوط به دوره ریاست جمهوری پس از ریگان هستند.

نویسنده کتاب «اتحاد شوم» با بیان اینکه اسناد چهار سال دوم که منتشر نشده‌اند بسیار مهم‌تر هستند، توضیح داد: دلیل این ادعا این است که آمریکا، سرنوشت جنگ ایران و عراق را رقم زد و طبیعی است کسانی که این اسناد را جمع‌آوری کردند نمی‌خواستند وارد این دوره شوند زیرا این دوره برای آمریکایی‌ها یک روسیاهی بزرگ تاریخی به همراه داشت چون در جنایات بیشتری مشارکت کردند.

اسناد سال‌های ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۸ پشت‌صحنه همکاری آمریکا در جلوگیری از عملیات‌های بزرگ ایران را نشان خواهد داد

وی افزود: اگر اسناد سال‌های ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۸ منتشر شود، ابعاد دیگری از پشت‌صحنه همکاری آمریکا در جلوگیری از عملیات‌های بزرگ ایران را نشان خواهد داد چون عملیات‌های بزرگ ایران پس از ۱۹۸۴ شروع می‌شود و متأسفانه به‌تدریج در همین دوره، شاهد ناکامی‌هایی در عملیات‌های بزرگ هستیم به‌طوری‌که برخی از این عملیات‌ها لو می‌رود و برخی دیگر از عملیات‌ها از قبل شناسایی شده بودند و آمریکایی‌ها عکس‌های ماهواره‌ای را به عراقی‌ها داده بودند و آن‌ها دقیقاً می‌دانستند چه باید کنند و در این راستا کاربرد سلاح‌های شیمیایی افزایش پیدا می‌کند. بنابراین اگر آن‌ها می‌خواستند اسناد دور دوم را منتشر کنند، نشان می‌داد آمریکایی‌ها چگونه جلوی پیروزی لشکریان و سپاهیان ایران را گرفتند و مانع از این شدند که بغداد سقوط کند.

کریمی در خصوص اینکه چرا این ۶۱ سند منتشرشده و چه هدفی پشت پرده این آزادسازی اسناد بوده است، عنوان کرد: این اسناد به‌صورت گزینشی است یعنی از مجموع ۱۹۰۰ سندی که رسماً اعلام شده است طی دهه ۱۹۸۰ با عراق داشتند، تنها ۶۱ سند را در ارتباط با جنگ ایران و عراق منتشر کردند. این نشان‌دهنده گزینشی و چینشی بودن است. حتی میان یک سند و سند بعدی چند ماه فاصله است.

وی افزود: طبیعی است که نمی‌توان تصور کرد که دفتر حفاظت منابع آمریکا در بغداد که آن زمان حتی قبل از برقراری روابط رسمی بسیار فعال بوده و ارتباطات خوب و مذاکرات محرمانه‌ای داشته است، این‌ها را گزارش نکرده باشد. معمولاً منابع اطلاعاتی آمریکا برای انتشار اسناد دلایل خاص خودشان را دارند و قطعاً بدون دلیل و منفعت ملی دست به چنین کاری نخواهند زد.

نویسنده کتاب «اتحاد شوم» اظهار کرد: من فکر می‌کنم که دلایل انتشار این اسناد را باید در تاریخ انتشارش دانست یعنی وقتی نگاه می‌بینیم که این اسناد در آرشیو ملی آمریکا در ۲۵ فوریه ۲۰۰۳ بارگذاری می‌شود و نشر پیدا می‌کند یعنی ۶ اسفند ۱۳۸۱. این در حالی است که در ۲۷ اسفند ۱۳۸۱ ائتلاف به رهبری آمریکا به عراق حمله کرد و صدام ساقط شد. بنابراین باید برگردیم به فضایی که قبل از این اتفاق افتاده بود و حدود یک سالی بود که رسانه‌های آمریکایی بحث همکاری دولت‌های قبلی آمریکا را با صدام حسین مطرح کرده بودند. پس رقابت‌های دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات را در انتشار این اسناد من می‌توان دید برای اینکه نشان دهند سیاست خارجی آمریکا با عراق در زمان جنگ، سیاست اشتباهی بود و این آمریکا بود که صدام را به‌عنوان یک غول در خاورمیانه ساخت.

وی همچنین گفت: از طرفی طبیعی بود که آمریکایی‌ها صدام حسین را دیگر در سال ۱۹۸۱ یک مهره سوخته می‌دانستند، پس از وقایع ۱۱ سپتامبر و حملاتی که القاعده داشت، برای اینکه صدام حسین را ساقط کنند و ائتلاف بین‌المللی و افکار عمومی جهان را پشت سر خودشان داشته باشند طبیعی بود که باید اسنادی منتشر می‌شد تا نشان دهد صدام چه چهره خشنی دارد و چگونه با بی‌رحمی تمام از سلاح‌های شیمیایی در جنگ ایران و عراق استفاده کرده است و یا مداخلات تروریستی در کشورهای مختلف داشته است بنابراین این اسناد هم می‌توانسته کمک کند به فضایی که می‌خواستند قبل از حمله به عراق و اشغال عراق ایجاد کنند.

کریمی به اهمیت اسناد این کتاب تأکید کرد و گفت: به نظر من همه اسناد در این مجموعه مهم هستند اما برای اینکه ما یک سند را ارزیابی کنیم و از لحاظ اینکه چه کمکی در درک ما از جنگ تحمیلی و دفاع مقدس می‌تواند بکند ارزش‌گذاری کنیم، باید بگویم اسناد در این مجموعه، استثنایی هستند و تا قبل از آن ما نداشتیم و اگر بوده اطلاعات کلی بوده و بدون اینکه مستند باشد، ما تحلیل و گمانه‌زنی می‌کردیم که ممکن است این اتفاق افتاده باشد.

همکاری آمریکا با عراق در کاربرد سلاح‌های شیمیایی از مهم‌ترین اسناد کتاب است

وی همکاری آمریکا با عراق در کاربرد سلاح‌های شیمیایی را از مهم‌ترین موضوعات اسناد موجود در کتاب «اتحاد شوم» دانست و اظهار کرد: از این ۶۱ سند، حدود ۲۰ سند به‌طور مستقیم در ارتباط با کاربرد سلاح‌های شیمیایی در جنگ ایران و عراق است و ۱۰ سند هم غیرمستقیم به این مسئله اشاره می‌کند. می‌شود گفت ۵۰ درصد از محتوا و ارزش اسنادی این مجموعه مرتبط با کاربرد گازهای شیمیایی در جنگ است و البته نشان‌دهنده همکاری آمریکا با عراق در کاربرد سلاح‌ها در عملیات و صحنه نبردهاست و این بسیار مهم و تکان‌دهنده است.

این نویسنده متذکر شد: هر محققی حتی بی‌طرف، اگر این اسناد را مطالعه کند متوجه می‌شود آمریکایی‌ها بی‌رحمانه و در واقع در یک محور دشمنانه با عراق همکاری کردند برای اینکه جلوی پیروزی‌های ایران را بگیرند. سند شماره ۲۱ به نظر من بسیار مهم است که دستورالعمل ریگان تحت عنوان «دستور تصمیم‌گیری امنیت ملی» می‌باشد و در ۱۲ جولای ۱۹۸۳ منتشر شده است و نشان می‌دهد دولت ریگان چرخش بزرگی را در زمینه جنگ ایران و عراق داشت و دستورالعمل را می‌دهد و دست همه نهادها را باز می‌گذارد برای اینکه بروند و با عراق همکاری کنند.

وی به دیگر اسنادی که به همکاری آمریکا با عراق در کاربرد سلاح‌های شیمیایی مرتبط هستند اشاره و عنوان کرد: سند شماره ۲۴ نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها در اوایل جنگ حتی از سال نخست از کاربرد سلاح‌های شیمیایی توسط عراق اطلاع داشتند ولی هیچ اقدامی در جهت عدم به‌کارگیری آن نکردند. جالب است که در سند شماره ۲۵ این کتاب کاملاً به‌صورت مستند نشان می‌دهند که آمریکایی‌ها با حمایت از عراق بی‌طرفی را از جنگ نقض کردند. سند شماره ۲۸ هم در مورد دیدار دونالد رامسفلد فرستاده ویژه ریگان از بغداد در آن زمان است که مستقیم با صدام حسین دیدار می‌کند، جزئیاتی در این سند منتشر شده است که قبلاً نیامده بود.

کریمی افزود: سند شماره ۵۵ خرید تسلیحاتی به عراق است. سند شماره ۴۲ هم قابل‌توجه است و سند ۵۱ هم می‌توانم اشاره کنم که چگونه حمادی و دولتمردان آمریکا در آن سال در شورای امنیت تبانی کردند و جلوی قطعنامه محکومیت عراق را در کاربرد سلاح شیمیایی گرفتند و این سند بسیار بسیار مهم است و دقیقاً لابی‌های آمریکا و عراق و توافقاتی که باهم انجام دادند تا جلوی یک قطعنامه ضد عراقی را بگیرند را نشان می‌دهد.

سند شماره ۶۱ مهم‌ترین سند کتاب «اتحاد شوم» است

وی با اشاره به اینکه سند شماره ۶۱ مهم‌ترین این اسناد است، گفت: در این سند گزارشی را یکی از مقامات آمریکایی، هوارد تیچر، که عضو اداره شورای امنیت ملی بوده است می‌دهد. در این گزارش که خود طبقه‌بندی‌شده بود و از طبقه‌بندی هم خارج‌شده یک شرح کاملی از آن چیزی که در ارتباط با جنگ ایران و عراق اتفاق افتاد و ارتباطاتی که با رئیس سازمان سی آی ای یا کی سی و معاونش رابرت گیتس داشته است، می‌دهد.

در این سند می‌گوید در بهار سال ۱۹۸۲ که عراق در آستانه شکست بود ایرانی‌ها شکافی را بین خطوط دفاعی عراق در امتداد مرز بین بغداد در شمال و بصره در جنوب پیدا کرده بودند، ایران اگر در این حمله بزرگ این خطوط را می‌شکافت موفقیت بزرگی را به دست می‌آورد که منجر به شکست نهایی عراق می‌شد. بعد اطلاعات ماهواره‌ای را می‌گوید که مشخص کردند ایرانی‌ها این خطوط دفاعی را شناسایی کردند و در حال استقرار نیرو هستند. در این زمان تصمیم گرفتیم که از طریق دولت ریگان جلوی شکست عراق را بگیریم و ریگان مجبور شد تا بی‌طرفی را کنار بگذارد و مداخله کند. درواقع این سند نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها نه‌تنها بی‌طرف نبودند بلکه مشورت نظامی در زدن اهداف ایران را هم می‌دادند.

این محقق و پژوهشگر ضمن اشاره به لزوم پژوهش در زمینه ابعاد بین‌المللی جنگ و اسناد خارجی مرتبط با جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، اظهار کرد: متأسفانه هنوز پس از گذشت ۳۲ سال از پایان جنگ و هشت سال دفاع مقدس، در این زمینه کتاب‌های زیادی منتشر نکردیم و طبیعی است که هرگونه سندی که مرتبط با مسئله جنگ ایران و عراق باشد باید از اولویت‌های ما باشد.

وی بر ضرورت توجه به منابع خارجی در زمینه اسناد مرتبط با جنگ تکید کرد و گفت: خاطراتی از فرماندهان عراقی و نقش‌آفرینان بین‌المللی در جنگ منتشر شده و حتی در ایران ترجمه‌شده و انعکاس داشته است. این اقدامات خوب است ولی ما در زمینه تاریخ سیاست خارجی جنگ، کتاب‌های کمی منتشر کردیم و این کار نیازمند این است که این کتاب‌هایی که در خارج منتشر شده، شناسایی شوند و کمیته‌ای این کتاب‌ها را فهرست‌نویسی کند و بعد آن‌ها را ترجمه کنند تا به‌صورت اسناد مدون جنگ ایران و عراق برای قرن‌ها بماند.

کریمی در خصوص تأثیر پژوهش در زمینه ابعاد بین‌المللی جنگ گفت: بررسی اسناد خارجی به ما کمک می‌کند تا بفهمیم در جنگ تنها نیروی نظامی و فرماندهی و ارتش و لجستیک نمی‌تواند عامل پیروزی باشد و ما باید به عوامل متعددی در راستای منافع ملی و دفاع ملی و دفاع مقدسمان از ایران فکر کنیم. این اسناد می‌تواند در مخاطراتی که فراروی ما است و قطعاً در آینده هم خواهد، به دستگاه دیپلماسی، به ستادهای فرماندهی و دانشگاه‌های جنگ ما کمک کند و می‌تواند در یک استراتژی و راهبرد ملی راهنمای ما باشد برای اینکه در آینده چگونه باید با دشمنانمان به‌درستی، به‌خوبی و به‌صورت همه‌جانبه مقابله کنیم.

به گزارش خبرنگار مجاهدت به نقل از مشرق، نورالله جعفری، مدیر انتشارات و توزیع مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با اشاره به مأموریت این مدیریت در تجهیز کتابخانه‌های تخصصی دفاع مقدس سراسر کشور به کتب منتشرشده توسط این مرکز، اظهار کرد: ما در دو سال گذشته بر اساس ابلاغیه‌ای که از سوی ریاست محترم مرکز برایمان ارسال شد به ۶۰ کتابخانه تخصصی دفاع مقدس در سراسر کشور تمامی آثار خود را ارسال کرده‌ایم.

وی افزود: در ۳۰ استان برای کتابخانه‌های تخصصی سازمان حفظ آثار و همچنین کتابخانه‌های تخصصی اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان، یک دوره کامل کتاب‌های منتشرشده توسط مرکز را ارسال کرده‌ایم. در واقع در سال ۱۳۹۸به ۱۴ استان و در سال ۱۳۹۹ به ۱۶ استان دیگر بین دو نهاد، کتاب‌ها ارسال شده است.

در ادامه مدیر انتشارات و توزیع مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در پاسخ به سؤالی در خصوص شیوه‌های فروش کتاب به مشتریان گفت: دو روش اساسی و کلی برای فروش کتاب به مشتریان پیش‌بینی کرده‌ایم. روش اول، فروش کتاب به‌صورت فیزیکی و حضوری است که مخاطبین با مراجعه به فروشگاه‌های ما کتاب را خریداری می‌کنند.

وی افزود: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در پنج استان دارای فروشگاه و نمایندگی فروش می‌باشد. در تهران، میدان انقلاب، خیابان فخر رازی که فروشگاه مرکزی ما ماست که هر روز به‌غیراز روزهای تعطیل از ساعت ۹ صبح الی ۱۹ عصر پذیرای مشتریان می‌باشد.۲- فروشگاه خرمشهر که روبروی مسجد جامع خرمشهر قرار دارد و نمایندگی انتشارات مرکز در استان خوزستان است ۳- فروشگاه «شهدای غواص» استان زنجان ۴ – فروشگاه شهر خرم‌آباد استان لرستان ۵ -فروشگاه استان گیلان.

جعفری در خصوص شیوه دوم فروش کتاب به مشتریان اظهار کرد: در روش دوم ما کتاب‌ها را به‌صورت دیجیتالی در اختیار مشتریان قرار می‌دهیم که خود به دو طریق است. در روش اول مخاطبین می‌توانند با مراجعه به سایت «طاقچه» و پرداخت مبلغ جزئی، اجازه دسترسی به فایل کتاب و مطالعه آن را پیدا کنند. همچنین مخاطبین می‌توانند با مراجعه به سایت مرکز اسناد به نشانی defamoghaddas.ir نسبت به خرید اینترنتی کتاب اقدام نمایند. کتاب حداکثر ظرف مدت چهار روز به آدرس محل سکونت آن‌ها ارسال خواهد شد. ضمناً به خریدهای بالای ۱۰۰ هزار تومان نیز تخفیف ویژه‌ای تعلق می‌گیرد.

وی افزود: در روش دوم عرضه اینترنتی کتاب، فایل صوتی کتاب هم در داخل سایت طاقچه قرار داده شده که فرد می‌تواند با دانلود این فایل آن را گوش دهد. در حال حاضر فایل صوتی کتاب‌هایی همچون «مژه‌های سوخته» و «شماره پنج» در سایت طاقچه موجود است و کتاب هایی مانند «امدادگر کجائی» و «عشق و نفرت» در حال تبدیل‌شدن به فایل صوتی هستند.

مدیر انتشارات و توزیع مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در خصوص موانع و مشکلات پیش روی چاپ و تکثیر کتاب‌ها گفت: در سال ۱۳۹۹ در کشور در حوزه صنعت چاپ کتاب نسبت به سال ۱۳۹۸ حدود ۵۰ درصد کاهش داشته ایم و همچنین فروش کتاب نیز ۵۰ درصد کاهش داشته است. این خود به دلیل شرایط متأثر از شیوع گسترده بیماری کرونا است که تأثیر منفی خود را بر روی صنعت چاپ گذاشته و باعث ورشکستگی برخی از چاپخانه‌ها نیز شده است. این در حالی است که مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس به علت مشتریان خاص خود که اکثراً محققان و پژوهشگران بوده‌اند کمتر دست به گریبان چنین مشکلی شده است.

به گزارش خبرنگار مجاهدت به نقل از مشرق، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در چهلمین سالگرد از شروع دفاع مقدس و نهمین هفته متمادی، از کتاب «قدرت متعالی؛ الگوی قدرت جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس» رونمایی کرد.

با گذشت بیش از ۳۰ سال از دفاع مقدس، آن سال های پر از حماسه که به‌عنوان محور وحدت و همبستگی ملی و انسجام اجتماعی در ایران تبدیل شده است به‌نوبه خود یک منبع قدرت دائمی برای جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود و بهره‏گیری صحیح از تجربیات و الگوی ایجادشده در آن دوران، می‌تواند درزمینه حل بحران‌ها و مشکلات مختلف، راهگشا و کارگشا باشد. اما متأسفانه از دستاوردهای دفاع مقدس به‌صورت علمی، برنامه‌ریزی‌شده، سازمان‌یافته و حداکثری بهره‌برداری بهینه انجام نگرفته است به همین علت مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس درصدد برآمده تا با توجه به ماهیت سند محور بودن خود و بهره‌گیری از پژوهشگران و اساتید دانشگاه‌ها و دانشجویان در عرصه ورود به پژوهش در حوزه دفاع مقدس به دنبال ارائه الگوهای مناسب و کاربردی علمی باشد. کتاب «قدرت متعالی» از جمله این آثار است که به تازگی توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده است.

مراسم رونمایی با توجه به وضعیت ناشی از شیوع ویروس کرونا بدون حضور رسانه‌ها برگزار شد. به‌منظور آشنایی بیشتر با این کتاب با مرتضی قاضی مدیر گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، دکتر یعقوب نعمتی وروجنی نویسنده کتاب و دکتر علیرضا صدرا دانشیار گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و استاد راهنمای رساله و ناظر علمی کتاب به گفتگو پرداختیم.

در کتاب «قدرت متعالی» یک نظریه جدید مطرح و تبیین شده است

در ابتدای این گفتگو مرتضی قاضی مدیر گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با اشاره به نویسنده کتاب «قدرت متعالی» گفت: دکتر یعقوب نعمتی وروجنی علاوه بر کارهایی که در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس انجام می‌دهند تحصیلات عالیه خود را در رشته علوم سیاسی در دانشگاه تهران ادامه دادند. ایشان یکی از پژوهشگران فعال در حوزه دفاع مقدس و نویسنده چند جلد از مجموعه عظیم روزشمار جنگ ایران و عراق هستند.

وی افزود: برخی از آثار این نویسنده حائز جوایز ارزشمندی ازجمله مترجم برتر در بیست و یکمین جشنواره کتاب سال دانشجویی و مترجم برگزیده شانزدهمین دوره جایزه کتاب سال دفاع مقدس برای کتاب «رابطه زهرآگین؛ آمریکا، عراق و بمباران شیمیایی حلبچه» شده است.

مدیر گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با بیان اینکه کتاب «قدرت متعالی» در واقع پایان‌نامه نویسنده بوده است، تصریح کرد: دکتر نعمتی پایان‌نامه خود را در حوزه دفاع مقدس ارائه کرده‌اند و با توجه به اینکه مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس از پایان‌نامه‌هایی که در حوزه دفاع مقدس می‌باشند حمایت می‌کند و ازآنجاکه این کار قوی بود و ارزش علمی و پژوهشی بالایی برخوردار است، با حمایت مرکز تبدیل به کتاب شد.

وی در خصوص ناظر علمی کتاب «قدرت متعالی» گفت: این کتاب در ابتدا یک پایان‌نامه و کار دانشگاهی بود ما نیز در مرکز نظارت علمی دکتر صدرا را که به‌عنوان ناظر پایان‌نامه بودند، برای نظارت اصلی کتاب پذیرفتیم. البته کارشناسان در گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس این کار را بررسی کردند و با توجه به محتوای خوب و ارزش بالایی که داشت، این کتاب منتشر شد.

قاضی به محتوای کتاب «قدرت متعالی» اشاره و اظهار کرد: وقتی جنگ میان ایران و عراق اتفاق افتاد، مؤلفه‌هایی که باعث شد مردم و رهبری ما در جنگ آن را اداره کنند و بتوانند موفقیت‌هایی کسب کنند، فقط مبتنی بر سخت‌افزار و قدرت نظامی نبوده است بلکه مؤلفه‌های دیگری بوده که باید به دنبال آن‌ها باشیم. در کتاب «قدرت متعالی» نویسنده مطرح کرده قدرتی که توانست ما را در جنگ پیش ببرد از سه مؤلفه رهبری امام، مؤلفه مردم و مؤلفه قدرت ساز دینی تشکیل شده است. هر یک از این سه مؤلفه موضوعات مهمی هستند که در این کتاب به آن‌ها پرداخته‌شده است.

وی افزود: احصای این مؤلفه‌ها نه‌تنها برای خود ما بلکه برای جامعه بین‌الملل بسیار مهم است. این مؤلفه‌ها به شناسایی مؤلفه‌های قدرت یک کشور که در این کتاب ایران است، کمک می‌کند.

مدیر گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس تأکید کرد: اگر موضوع پایان‌نامه و پروژه دانشجویان در دوره کارشناسی ارشد و دکتری با دفاع مقدس پیوند خورده باشد، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس می‌تواند گزینه مناسبی برای انتشار و بها دادن به این آثار باشد.

وی با بیان اینکه در کتاب «قدرت متعالی» یک نظریه جدید با عنوان قدرت متعالی مطرح و تبیین شده است، گفت: این کتاب یک جبهه‌بندی و آرایش جدیدی را از مفاهیم قبلی ایجاد کرده و با تولید مفهوم جدید و بسط آن به تبیین فرضیه و تولید نظریه خود می‌پردازد.

قاضی در خاتمه گفت: دکتر نعمتی در این کتاب نظریه و الگوی جدیدی را مطرح کرده است و امیدواریم داریم صاحب‌نظران در این حوزه راجع به این کتاب نظرات خودشان را بدهند و ما در مرکز از این کار استقبال می‌کنیم؛ چراکه این بحث‌ها می‌تواند در تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌ها منعکس شود.

کتاب «قدرت متعالی» این ظرفیت را دارد که به‌صورت کاربردی مورداستفاده قرار گیرد

در ادامه دکتر علیرضا صدرا دانشیار گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران که علاوه بر ناظر کتاب قدرت متعالی به‌عنوان استاد راهنمای رساله دکترای دکتر نعمتی وروجنی بوده است، در خصوص فرآیند راهنمایی و تدوین این کتاب گفت: زمانی که آقای نعمتی در دوره دکترا بود، در آن دوران با مرحوم دکتر حسین اردستانی رئیس فقید مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس همکاری می‌کرد. وی به خاطر دغدغه‌هایی که در زمینه دفاع مقدس داشت، به این حوزه ورود کرد و با خستگی‌ناپذیری و تلاش و پشتکار فراوان روزبه‌روز امیدوارتر می‌شد و توانست نظریه قدرت متعالی را ارائه نماید.

وی افزود: خوشبختانه ایشان به علت پشتکاری که داشت سندهای موضوعاتی که بحث می‌شد، پیدا می‌کرد درحالی‌که خیلی از این سندها را دیگران هم دیده و خوانده بودند ولی کنار گذاشته بودند یا کتاب هم نوشته بودند اما نه در بُعد معنوی. سپس بعد از استخراج منابع و اسناد، آن‌ها را تبیین و تئوریزه کرد و در آن نظام قرار داد. این رساله که تبدیل به کتاب شده است، کار بسیار ارزشمندی است و باید در این راه قدم‌های بسیار بزرگ‌تری برداشته شود.

دانشیار دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه کتاب «قدرت متعالی» این ظرفیت را دارد که به‌صورت کاربردی مورداستفاده قرار گیرد، تصریح کرد: در پایان این رساله علاوه بر جمع‌بندی خلاصه فصل‌ها و نتیجه‌گیری که پرسش و پاسخ اصلی و اثبات فرضیه می‌باشد، از دکتر نعمتی درخواست کردیم تا راهبردهای جدید را هم ارائه دهد. و یکی از نکات حائز اهمیت این است که هرکدام از این راهبردها موضوع چندین نظریه و خرده نظریه و رساله‌ها و کتاب‌ها و آثار گوناگونی می‌تواند در ایران و در دنیا باشد.

وی اظهار کرد: همه دنیا می‌خواهند قدرتشان بالا برود، البته این قدرت با قدرت ابزاری به‌تنهایی میسر نیست و همان‌طوری که در این کتاب مطرح شده و به‌عنوان یک نظریه اثبات شده با استفاده از قدرت معنوی می‌توان به این مهم رسید. البته باید گفت خیلی‌ها قدرت نرم را با قدرت معنوی اشتباه می‌گیرند. اما قدرت نرم قدرت ابزاری و مادی است یعنی بر اساس اطلاعات و مدیریت و ساختار است نه اینکه معنویت باشد. روح قدرت معنویت و ایمان است و لذا ایشان این مطلب را خوب درک کرده است یعنی فرا ابزاری است.

صدرا با تأکید بر اینکه قدرت معنوی و قدرت متعالی مراتب گوناگونی دارند، عنوان کرد: قدرت متعالی فردی، جمعی، خانوادگی، اجتماعی، ملی، فروملی، فراملی، داخلی، خارجی، منطقه‌ای، اسلامی، امتی تا بین‌المللی و جهانی. در این کتاب در رابطه با قدرت ملی جمهوری اسلامی بحث کرده است و راه برای سایر حوزه‌ها و تبیین و تفسیر آن‌ها باز است.

قدرت متعالی، امنیت‌زا، آرامش‌بخش و صلح‌آفرین است

در ادامه این گفتگو دکتر یعقوب نعمتی وروجنی نویسنده کتاب «قدرت متعالی؛ الگوی قدرت جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس» با بیان اینکه این کتاب برگرفته از رساله مقطع دکترایش در رشته علوم سیاسی دانشگاه تهران می‌باشد، گفت: در سال ۱۳۹۴ که به دنبال انتخاب موضوع برای تدوین رساله دکتری خود بودم، ضمن پیگیری علایق پژوهشی خود، با افراد متعددی مشورت کردم. علاوه بر گفتگوهایی که با استاد راهنمای خود دکتر علیرضا صدرا استاد گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران انجام دادم، به‌دفعات با استاد فقید دکتر حسین اردستانی رئیس وقت مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس نیز گفتگو کردم. هر دو بزرگوار با گشاده‌رویی بارها وقت خود را در اختیار اینجانب قرار دادند و در چهارچوب این گفتگوها نوعی رایزنی سه‌جانبه صورت گرفت که ماحصل آن انتخاب مفهوم قدرت به‌عنوان محور اصلی رساله من بود.

وی با اشاره به انتشار این کتاب توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس اظهار کرد: با توجه به اینکه، این رساله موردحمایت مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس قرار گرفت، پس از دفاع از رساله، گروه مطالعات فرهنگی و اجتماعی کارهای آماده‌سازی به‌منظور انتشار را انجام دادند.

نویسنده کتاب «قدرت متعالی» با اشاره به اینکه محتوای کتاب در شش فصل سازمان‌ یافته است، اظهار کرد: فصل نخست، به مقدمه و کلیات پژوهش اختصاص دارد. در فصل دوم، مفهوم اصلی این پژوهش یعنی قدرت تشریح شده است. در فصل سوم، شیوه رهبری امام خمینی (ره) در دوران دفاع مقدس موردبررسی قرارگرفته و الگویی به نام رهبری متعالی مطرح شده است. بررسی عملکرد امام خمینی (ره) در دوران جنگ تحمیلی، نشان می‌دهد ایشان در دوران جنگ تحمیلی، در عین توجه ذاتی و پایبندی عملی به ارزش‌ها و فضایل اخلاقیِ یک رهبر فرهیخته، مهارت‌های سازمانی، ارتباطاتی و مدیریتی یک رهبر هوشمند را نیز در عرصه عمل اجرا کردند.

وی افزود: فصل چهارم به مؤلفه‌های قدرت‌ساز دین اسلام در دوران دفاع مقدس پرداخته است. در این فصل تلاش شده است تا نقش و تأثیر آموزه‌های دین اسلام بر کنش دفاعی ایران و رفتار رزمندگان و مردم ایران بررسی ‌شود. همچنین در این فصل، نقش و تأثیر آموزه‌های دین اسلام در ذیل پنج عنوان کلی موردبررسی قرار گرفته است: ایمان و باور توحیدی، فرهنگ عاشورا، نام‌گذاری‌های دوران جنگ، روحیه شهادت‌طلبی و جهاد.

نعمتی وروجنی با بیان اینکه در فصل پنجم، مؤلفه‌های مردمی قدرت جمهوری اسلامی در دوران جنگ تحمیلی تشریح شده است، تصریح کرد: در فصل پنجم، دسته‌بندی و مقوله‌بندی کنش‌های مردمی در دوران جنگ، ذیل پنج عنوان کلی انجام گرفت: دفاع و جنگ مردمی؛ حضور و نقش‌آفرینی اقشار گوناگون؛ وحدت، همبستگی و انسجام ملی؛ پشتیبانی عمومی از جنگ و پایداری، ایثار و شجاعت.

وی اظهار کرد: در فصل ششم، داده‌های پژوهش با استفاده از رویکرد سازه‌انگاری مورد تحلیل قرار گرفته و الگوی سازه‌انگارانه کنش دفاعی جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس، ترسیم و تشریح شده است. در پایان نیز جمع‌بندی و نتیجه‌گیری نهایی از اثر که حاصل بررسی‌های انجام‌شده در فصول مختلف می‌باشد به همراه صورت‌بندی اولیه‌ای از نظریه قدرت متعالی ارائه شده است.

این پژوهشگر متذکر شد: در این پژوهش علاوه بر استخراج مؤلفه‌های شکل‌دهنده قدرت جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس، تلاش شده است تا یک نظریه نوین و جایگزینی بر مکاتب موجود قدرت اعم از سخت و نرم و هوشمند، تئوریزه، صورت‌بندی و معرفی شود که «نظریه قدرت متعالی» نام‌گذاری شده است.

در ادامه نعمتی وروجنی در پاسخ به این پرسش که نظریه قالب بر این پژوهش چه می‌باشد؟ گفت: در پژوهش حاضر از روش تحقیق کیفی استفاده شده است و در آن محقق می‌کوشد تا موارد عینی را با توجه ‌به خاص‌بودن ویژگی‌های زمان‌مند و محلی‌شان مطالعه کند و این کار را از مطالعه اظهارات و کنش‌های افراد در متنی که در آن قرار دارند شروع می‌کند. این روش مبتنی‌بر استناد به حوادث واقعی، مشاهده کنش‌های فردی و اجتماعی خاص و تکرارشونده و مطالعه اسناد مکتوب است. در مرحله بعد، از طریق معنابخشی به این داده‌ها و کنش‌ها و قابل فهم ساختن آن‌ها، تفسیر و تحلیل داده‌ها انجام می‌پذیرد.

وی افزود: با توجه ‌به موضوع اثر حاضر و منابع مورد استفاده و تجزیه‌وتحلیل خاصی که لازم بود بر روی داده‌های گردآوری‌شده انجام پذیرد، در این پژوهش، از دو روش در دو حوزه جداگانه گردآوری و تحلیل داده‌ها استفاده شده است؛ چهارچوب نظری اصلی این اثر عبارت است از رویکرد سازه‌انگاری که در سطح گردآوری داده‌ها، می‌تواند متعدد و متنوع بوده و به تناسب موضوع تحقیق باید فراتر از روش‌های کتابخانه‌ای باشد. با درنظر گرفتن ماهیت این پژوهش، در گردآوری، دسته‌بندی و انتظام‌بخشی به داده‌ها از روش نظریه زمینه‌ای که یک روش داده‌بنیان است بهره گرفته شد و سپس داده‌های دسته‌بندی‌شده و انتظام‌یافته با رویکرد سازه‌انگاری مورد تحلیل قرار گرفتند.

نویسنده کتاب «قدرت متعالی» در خصوص چرایی انتخاب موضوع و مرتبط کردن آن با دفاع مقدس را توضیح دهید و گفت: در طول سالیانی مدیدی که در حوزه مطالعاتی جنگ ایران و عراق، مطالعه و پژوهش کرده‌ام، همواره این پرسش برایم مطرح بود که جمهوری اسلامی ایران که در دوران جنگ تحمیلی هشت‌ساله بسیاری از ابزارهای عینی قدرت نظامی را در سطح پایین‌تری نسبت به خصم خود و حامیان زورمدار آن در اختیار داشت، با کدام مؤلفه‌های قدرت درنهایت توانست از این آزمون سخت به سلامت عبور کرده و در حفظ موجودیت، ارزش‌ها و عزت خود سربلند و پیروز ظاهر شود؟ بر همین اساس بود که بیش از سه سال را صرف بررسی و تحقیق درباره این موضوع در قالب رساله دکتری خود کردم که اثر حاضر، ماحصل این تلاش و تتبع چندساله است.

وی تصریح کرد: در واقع در یک بازاندیشی در تاریخ جنگ تحمیلی هشت‌ساله عراق علیه ایران، ملاحظه می‌شود که در آن برهه، جمهوری اسلامی ایران گرچه بسیاری از ابعاد و مؤلفه‌های مادی قدرت نظامی را در سطح پایین‌تری نسبت به‌طرف مقابل خود در اختیار داشت، ولی توانست با انسجام‌بخشی به منابع و مؤلفه‌های داخلی قدرت خویش، علاوه بر دفع تجاوز بیگانه و دستیابی به هدف خود در آن مقطع زمانی، درنهایت ضمن حفظ موجودیت سیاسی – اجتماعی و ارزش‌های خود، نوعی عزت کسب کند که به‌مثابه یک عامل بازدارنده، مرزهای آن را از هرگونه تجاوز مصون ساخته است

نعمتی وروجنی افزود: نحوه شکل‌گیری قدرت دفاعی جمهوری اسلامی ایران در آن دوران و چگونگی برآمدن آن قدرت از مؤلفه‌ها و عناصر مختلف قدرت‌ساز که در شبکه گسترده جامعه ایران آن روز، موجود، اما پراکنده و متفرق بودند و نیز شناسایی این مؤلفه‌ها و مبنای فکری آن‌ها، مسئله‌ای بود که ذهن نگارنده را درگیر خود کرده بود؛ لذا در این پژوهش سعی شد تا مؤلفه‌های مذکور و چگونگی ارتباط آنان با یکدیگر و نحوه صورت‌بندی و ساخت‌یابی آن قدرت از عناصر متفرق و موجود در سطح واحد سیاسی – اجتماعی جمهوری اسلامی ایران، مورد شناسایی قرار گیرد.

وی با اشاره به مؤلفه‌های اصلی قدرت در دوران دفاع مقدس که در کتاب «قدرت متعالی» مطرح شده است، عنوان کرد: قدرت جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس، یک قدرت متعالی بوده که دارای ساختار سه وجهی متشکل از دین اسلام، رهبری امام خمینی (ره) و مردم ایران است. الگوی مفهومی پژوهش حاضر براساس رویکرد سازه‌انگاری نشان می‌دهد که وجوه سه‌گانه الگوی قدرت جمهوری اسلامی در دوران دفاع مقدس، در تعامل با یکدیگر، ساخت کلی این قدرت را ایجاد کرده و قوام بخشیده‌اند. در دوران دفاع مقدس، آموزه‌های اسلام شیعی، نظام معنایی کنشگران ایرانی را تشکیل می‌داد.

نویسنده کتاب «قدرت متعالی» افزود: این نظام معنایی همانند هر نظام معنایی دیگری، هنجارها و قواعد عمل خاصی را ایجاب می‌کرد که در چهارچوب آن، ادراک هویتی خاصی با مضمون یاران امام حسین (ع) در ذهن و اندیشه باورمندان به آن شکل می‌گرفت. نظام معنایی مذکور و هویت برساخته مبتنی بر آن، منافع خاصی را نیز برای کنشگران تعیین و تعریف می‌کرد که پیروزی و شهادت، از اصلی‌ترین آن‌ها بود.

وی تاکید کرد: دین، ملت و رهبری به ترتیب در زیرسازی قدرت، تولید قدرت و کارآمدسازی قدرت، نقش‌آفرین هستند. این سه وجه از این الگوی قدرت، لازم و ملزوم و مکمل همدیگر و درعین‌حال هم‌افزا می‌باشند.

نعمتی وروجنی با بیان اینکه با درنظر گرفتن تمامی جوانب و باوجود اهمیت و تعامل بین هر سه وجه قدرت جمهوری اسلامی ایران در دوران جنگ، بر این باورم که مؤلفه‌های مردمی قدرت در این عرصه جایگاه تمام‌کننده داشته و بار اصلی بر دوش مردم است، تصریح کرد: سه وجه این الگوی قدرت یعنی رهبری، دین و مردم برای به فعلیت درآمدن این نوع قدرت لازم و ضروری هستند، ولی برای تحقق الگوی قدرتی مشابه با الگوی قدرت جمهوری اسلامی در دوران جنگ تحمیلی، باید وجه مردمی را علاوه بر الزامی بودن، تمام‌کننده نیز قلمداد کرد و در این ‌صورت است که مؤلفه‌های مردمی قدرت، با عمل بر مبنای ارزش‌ها و هنجارهای دین اسلام و تحت هدایت رهبری متعالی، از طریق باور محوری توحیدی به مبدأ حقیقی و اصلی قدرت یعنی قدرت لایزال الهی وصل شده و طبق سنت الهی «إِن تَنصُرُوا اللهَ یَنصُرکم»، به تولید قدرت متعالی منتهی شده و فتح و ظفر و عزت به بار خواهد آورد.

وی ضمن تاکید بر استمرار کارهای پژوهشی به‌منظور تکمیل این پژوهش گفت: با توجه ‌به اهمیت استمرار الگوی قدرت پدیدآمده در دوران دفاع مقدس و نقش مؤثر بهره‌گیری از سرمایه اجتماعی حاصل از آن دوران در حل بسیاری از معضلات و مشکلات کنونی کشور، برخی کارهای پژوهشی به‌منظور تکمیل این پژوهش ضروری به نظر می‌رسد که از آن جمله می‌توان به بررسی عوامل تضعیف‌کننده این منبع قدرت و سرمایه اجتماعی حاصل از آن، شناسایی راهکارهای تقویت و تداوم این منبع قدرت و سرمایه اجتماعی و شیوه‌های اشاعه، تولید و بهره‌گیری از این الگو و این نوع منبع قدرت در عصر کنونی براساس مقتضیات روز و متناسب با عرصه‌های گوناگون دفاعی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی اشاره کرد.

نویسنده کتاب «قدرت متعالی» با اظهار به اینکه در این کتاب، یک نظریه جدید در باب مفهوم قدرت ارائه شده است، در خصوص این نظریه و ابعاد و زوایای گوناگون آن‌که بر مبنای الگوی قدرت جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس، تئوریزه شده است توضیح داد و گفت: مکاتب موجود غربی قدرت اعم از سخت و نرم نوعی سلطه و تخریب و نابودگری را در ذات خود دارد. مکاتب موجود، هیچ جایی برای معنویت در قدرت متصور نیستند. این مکاتب، اصل را بر قدرت عینی و ملموس می‌دانند و قدرت سخت را مقدم شمرده و در نتیجه به بهره‌گیری از آن منتهی می‌شوند. پیامد نهایی رویکردهای موجود قدرت، رقابت تسلیحاتی و انباشت هرچه بیشتر جنگ‌افزار و منابع عینی و مادی قدرت است و ترس و هراس دائمی از بروز جنگ‌های ویرانگر، جزو لاینفکی از این نوع نگرش‌ها به مقوله قدرت می‌باشد.

وی افزود: این ایرادات جدی در رویکردهای موجود قدرت، ضرورت تدوین و معرفی یک الگوی بدیل و نوین را بیشتر نمایان می‌سازد؛ الگویی نوین که نگاهی انسانی‌تر و معنوی و درنهایت الهی به مقوله قدرت داشته باشد تا قدرت به‌جای آنکه ابزاری برای سلطه، استیلا و بهره‌کشی از نوع بشر باشد، عاملی برای امنیت‌سازی و آرامش‌آفرینی و مهرورزی به شمار آید. نظریه قدرت متعالی که با استفاده از الگوی قدرت جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس، به عنوان جایگزینی بر نظریات موجود و به‌مثابه یک مفهوم و نظریه نوین در ساحت نظریه‌پردازی قدرت، صورت‌بندی و تئوریزه شده است، از ایمان ناب و خالصانه به خداوند متعال نشئت می‌گیرد؛ باور عمیق و راسخ به این مسئله که هرچه در جهان است، از خداوند متعال است و همه چیز از قدرت لایزال الهی ناشی می‌شود.

این نوع قدرت از هم‌افزایی تمامی عناصر، ارکان و اجزای یک جامعه پدیدار می‌شود؛ تمامی ارکان جامعه به‌نوعی در سه وجه اصلی یعنی باورها و ارزش‌ها، رهبری جامعه و مردم آن قابل‌شناسایی است.

نعمتی وروجنی با بیان اینکه این نوع قدرت، درون‌زا بوده و از نظر ابزارهای مادی و عینی قدرت، هیچ‌گونه وابستگی به منابع خارجی ندارد، یادآور شد: تجربه عملی دفاع مقدس هم نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران، کنش دفاعی خود را با اتکا به منابع داخلی به پیش برد و به همین دلیل در پایان جنگ تحمیلی، هیچ‌گونه بدهی خارجی نداشت؛ این درحالی بود عراق، ده‌ها میلیارد دلار از این بابت به کشورهای خارجی مقروض بود. علاوه بر این‌که تصمیمات سیاست‌گذارانه در این الگو، بر اعتماد مردم به نظام و رهبری سیاسی مبتنی است، ابزارهای عینی توان نظامی نیز در داخل مرزهای سرزمینی تولید می‌شود و در این حوزه نیز خودکفایی و خودبسندگی یک اصل بنیادین به شمار می‌آید.

وی با تاکید بر اینکه قدرت متعالی، امنیت‌زا، آرامش‌بخش و صلح‌آفرین است؛ تصریح کرد: با دوری از تکیه صرف به ابزار و استخدام آن در حد کفاف، هزینه‌های کلان صرف‌شده در انباشت و رقابت تسلیحاتی را می‌توان صرف محرومیت‌زدایی و کاستن از آلام بشریت کرد. ازاین‌رو، قدرت متعالی، صلح پایدار و خیر و مصلحت برای تمامی جهانیان را در بر دارد.

به گزارش خبرنگار مجاهدت به نقل از مشرق، سردار «ابراهیم حاجی محمدزاده»، دوران نوجوانی و جوانی را در مشهد گذراند. بعد از قبولی در دانشگاه به تهران آمد و در رشته مهندسی برق دانشگاه علم و صنعت تهران به تحصیل علم مشغول شد.

از همان دوران بغض و کینه نسبت به ظلم و ستم رژیم شاهنشاهی در وجودش شعله‌ور شد و او را به صف مبارزان علیه این رژیم منحوس کشاند.

در ابتدا عضو سازمان مجاهدین خلق بود، اما وقتی که متوجه انحراف فکری و عملی این سازمان شد، صف خود را از آنان جدا کرد و این باعث شد که جان وی نیز بخاطر انتقام‌گیری اعضای سازمان از وی به خطر افتد. ازطرف دیگر بخاطر فعالیت‌هایش علیه رژیم، مجبور بود مخفیانه برای مدتی به زندگی و مبارزات خود ادامه دهد تا اینکه توسط ساواک دستگیر شد.

وی حتی در زندان نیز دست از پرده‌برداری از نیات شوم سازمان منافقین برنداشت و به همین خاطر توسط عناصر سازمان در زندان، بارها مورد اذیت و آزار قرار گرفت.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، وی جزء موسسین و شورای فرماندهی سپاه بود و دفتر سیاسی سپاه به اعتبار وی تاسیس شد. از جمله ابتکارات مهم و بنیادین وی که ناشی از دید بالا و آینده‌نگر وی بود، راه‌اندازی بخش جنگ در دل دفتر سیاسی سپاه بود که بعدها به مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ و سپس مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس تغییر نام داد.

وی معتقد بود: «بالاخره جنگ تمام می‌شود و معلوم هم نیست ما بعد از جنگ باشیم، یا نباشیم. چه کسی می‌خواهد تاریخ جنگ را بنویسد.»

بنابراین یکی از اقدامات ارزشمند او تشکیل گروهی به منظور ضبط و ثبت مستندات جنگ به صورت زنده، در قالب صوت و تصویر و از دل اتفاقات جنگ و صحنه‌های عملیات‌ها بود که گنجینه ارزشمندی  را از آن دوران پرافتخار به منظور تحقیق و تفحص علاقمندان به هشت سال دفاع مقدس به یادگار گذاشته است و به همین خاطر است که سردار سرلشکر «سلامی» فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مراسم ختم او می گوید: «امروز مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در مجموعه سپاه پاسداران، میراث گرانبهائی است که از آن مرحوم به جای مانده و صدها راوی از دفاع مقدس تربیت کرده است.»

از جمله اقدامات ماندگار دیگر وی تدوین و چاپ بولتنی به نام «رویدادها و تحلیل‌ها» بود که با بررسی حوادث سیاسی و امنیتی روز، نقش قابل توجه‌ای در بصیرت افزائی و تقویت دانش سیاسی پاسداران داشت.

یکی از ویژگی‌های بارز مرحوم محمدزاده عشق و ارادت فراوان وی به ابعاد شخصیتی و فکری امام خمینی(ره) و تکیه فراوان وی به کتاب صحیفه نور ایشان بود.

در این خصوص «حسین شریعتمداری» مدیر مسئول روزنامه کیهان می‌گوید: «یکی از ویژگی‌های برجسته وی این بود که روی صحیفه امام(ره) کار می‌کرد. در حقیقت ما به آقای حاجی محمدزاده “صحیفه متحرک” می‌گفتیم.»

سرانجام این مجاهد عرصه پژوهش و تحقیق دفاع مقدس در  ۲۹ آبان ماه سال ۱۳۹۸ پس از طی یک دوره بیماری ناشی از دیابت دار فانی را وداع گفت.

روحش شاد و راهش پر رهرو باد.