وام

به گزارش مجاهدت از مشرق، اواخر سال ۱۴۰۰ بود که رئیس دولت سیزدهم به مدیران عامل بانک‌ها دستور داد تا اسامی ابربدهکاران بانکی، گیرندگان تسهیلات و تعهدات کلان و همچنین تسهیلات و تعهدات کلان به اشخاص مرتبط با بانک‌ها را منتشر کنند.

در تاریخ ۳۱ فروردین ماه سال ۱۴۰۱، بانک مرکزی در جهت اجرای ردیف ۱ بند دال احکام تنظیمی تبصره ۱۶ قانون بودجه ۱۴۰۱، برای اولین بار فهرست دریافت‌کنندگان تسهیلات کلان بانکی را منتشر کرد.

بر اساس این قانون، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران موظف است با استفاده از سامانه اطلاعاتی خود و عنداللزوم، اطلاعات دریافتی از بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی را براساس «تعاریف و مصادیق تعیین‌شده» توسط شورای پول‌واعتبار، مانده تسهیلات و تعهدات کلان و میزان پرداختی و مانده تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط و میزان پرداختی هریک از بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی را به تفکیک هر یک از اشخاص در سامانه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در دسترس عموم قرار داده و به صورت فصلی به‌روزرسانی کند.

از این رو در ۳۱ فروردین ماه، فهرست تسهیلات و تعهدات کلان بانکی، شامل ۱۴ بانک دولتی و خصوص منتشر شد. در ۳۱ اردیبهشت ماه نیز فهرست تسهیلات و تعهدات کلان ۳ بانک جدید به ۱۴ بانک قبلی اضافه شد.

در این حین در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۴۰۱، شورای پول‌ و اعتبار با تعیین حد ۱۰۰ میلیارد تومانی برای انتشار اطلاعات تسهیلات کلان، قاعده‌ای جدید را برای انتشار اطلاعات تسهیلات کلان وضع کرد. یکم تیر ماه ۱۴۰۱، بروزرسانی فهرست بدهکاران کلان تسهیلات جاری و غیرجاری، طبق این مصوبه‌ی شورای پول‌واعتبار صورت گرفت. در ۱۴ تیر، فهرست تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط، شامل ۱۹ بانک و موسسه اعتباری و در تاریخ ۲ مرداد نیز، فهرست تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط شامل ۶ بانک دیگر منتشر شد.

اما این پایان ماجرا نیست، به مرور، بانک‌هایی که هنوز اطلاعات خود را منتشر نکرده بودند نیز به جمع سایر بانک‌ها پیوستند و در این مدت اطلاعات برخی از آنها نیز منتشر شد.

از آنجا که در تبصره ۱۶ قانون بودجه ۱۴۰۱ بیان شده بود که اطلاعات بانک‌ها باید به صورت فصلی در سایت بانک مرکزی منتشر شود، مجددا اطلاعات تسهیلات و تعهدات کلان مربوط به سه ماهه اول ۱۴۰۱ بانک‌ها، در تاریخ دوازدهم مهر منتشر شد. علاوه بر این، اطلاعات مربوط به سه ماهه دوم ۱۴۰۱، در تاریخ سوم آبان ماه ۱۴۰۱ منتشر شد و هم‌اکنون نیز این رویه و انتشار اطلاعات در سایت بانک مرکزی، ذیل بخش آمار و داده‌ها، زیر بخش اطلاعات بانکی به صورت فصلی منتشر می‌شود.

در ادامه قصد داریم تا به واسطه‌ این اطلاعات منتشرشده و با یک دید کلی، مروری بر عملکرد بانک‌ها داشته باشیم؛ بررسی این اطلاعات کمک شایانی به بررسی سلامت نظام بانکی و رعایت شدن یا نشدن مقررات بانکی خواهد کرد.

* مردودی اغلب بانک‌ها در پرداخت تسهیلات به بخش مسکن

اولین مسئله در رابطه با نظام بانکی، تعهد قانونی برای پرداخت تسهیلات ساخت مسکن است، بر این مبنا مطابق قانون جهش تولید مسکن، نظام بانکی در سال اول اجرای قانون و طبق آمار تسهیلات پرداختی شبکه بانکی، ۳۷۶۰ هزار میلیارد تومان وام‌دهی داشتند که باید طبق قانون، تنها ۷۵۲ هزار میلیارد تومان آن در حوزه‌ نهضت ملی مسکن صرف می‌شد، اما بانک‌ها نه تنها میزان قانونی ۲۰ درصد تسهیلات، بلکه همان رقم حداقلی را نیز پرداخت نکردند.

اعداد و ارقام پرداختی بانک‌ها به بخش مسکن نشان می‌دهد که اکثریت بانکها توجهی به قانون و طرح نهضت ملی مسکن نداشته‌اند؛ چنانکه از بین ۲۷ بانک و موسسه اعتباری، ۱۹ بانک زیر ۵ درصد از سهم تعیین شده توسط بانک مرکزی را پرداخت کرده‌اند و از بین این ۱۹ بانک، عملکرد ۹ بانک نیز صفر بوده است. نمودار زیر، عملکرد بانک‌ها را در دوره‌ی یک ساله‌ منتهی به شهریور ۱۴۰۱ و دوره‌ی از شهریور ۱۴۰۱ تا فروردین ۱۴۰۲ را نشان می‌دهد.

* قوانین مربوطه به تسهیلات کلان شبکه بانکی

در این دوره بانک‌ها ۴ مرتبه و در انتهای هر فصل، اطلاعات تسهیلات و تعهدات کلان جاری، غیرجاری و اشخاص مرتبط خود را طبق قاعده‌ی شورای پول‌واعتبار مبنی بر انتشار تسهیلات و تعهدات کلان بالای ۱۰۰ میلیارد تومان منتشر کردند.

تسهیلات جاری به تسهیلاتی گفته می‌شود که هنوز از آخرین بازپرداخت اقساط آن بیشتر از ۲ ماه نگذشته باشد. تسهیلات غیرجاری نیز به سه شاخه‌ تسهیلات سررسیدگذشته، معوق و مشکوک‌الوصول تقسیم می‌شود و در مجموع به تسهیلاتی گفته می‌شود که از آخرین بازپرداخت آن حداقل ۲ ماه تا ۱۸ ماه گذشته باشد. تسهیلات اشخاص مرتبط نیز به تسهیلاتی گفته می‌شود که بانک به واسطه‌ی رابطه‌ای که با متقاضی وام داشته به آن پرداخت کرده است.

در آیین‌نامه‌های بانک مرکزی، برای تسهیلات کلان پرداختی بانک‌ها مقرراتی وضع شده تا بتواند بر عملکرد بانک‌ها نظارت داشته و از خلق بی‌رویه نقدینگی توسط آنها جلوگیری کند. بر اساس این آیین‌نامه‌ها، بانک‌ها در مجموع نمی‌توانند بیش از ۸ برابر سرمایه پایه خود در سال گذشته تسهیلات کلان پرداخت کنند و به هر ذی‌نفع واحد نیز مجاز به پرداخت حداکثر به اندازه‌ی ۲۰ درصد سرمایه پایه خود در سال گذشته هستند. همچنین در رابطه با اشخاص مرتبط با بانک نیز در مجموع حداکثر تا ۴۰ درصد سرمایه پایه می‌توانند تسهیلات بدهند.

* عملکرد بانک‌ها در اصل تسهیلات پرداختی

در ابتدا وضعیت اصل پرداختی تسهیلات کلان بانک‌ها طبق اطلاعات بانک مرکزی بررسی می‌شود. مطابق نمودار زیر که روند شفافیت تسهیلات اعطاشده‌ شبکه‌ی بانکی را نشان می‌دهد، در سه ماهه‌ اول سال ۱۴۰۱، ۱۰۳۰ هزار میلیارد تومان از مبالغ پرداختی بانک‌ها شفاف شد و در سه ماهه‌ دوم این عدد به ۱۵۸۹ هزار میلیارد تومان افزایش یافت و به مرور به ۱۶۱۸ هزار میلیارد تومان و در آخرین گزارشی که بانک مرکزی منتشر کرد، مجددا این عدد به ۱۰۷۵ هزار میلیارد تومان بازگشت.

نکته حائز اهمیت آن است که بین این دوره‌ها مقایسه‌ای نمی‌توان صورت داد، زیرا از یک سو در هر دوره برخی از بانک‌ها اطلاعات مربوط به تسهیلات اعطایی خود را منتشر نکردند و از طرف دیگر، انتشار این اطلاعات بر اساس قاعده‌ بانک مرکزی مبتنی بر انتشار اطلاعات تسهیلات به ذی‌نفعانی که بیشتر از ۱۰۰ میلیارد تومان گرفته‌اند، صورت گرفته است.

نمودار زیر، نمایشی از ریز اطلاعاتی است که هر بانک منتشر کرده است، همانطور که از این نمودار مشاهده می‌شود برخی از بانک ها از جمله بانک صادرات، تنها در یک دوره‌ی سه ماهه‌ی منتهی به شهریور ۱۴۰۱ اطلاعات خود را منتشر کرده است.

جدول زیر بیانگر میزان رشد در اصل تسهیلات پرداختی و اعلامی توسط بانک‌های مختلف طی دوره‌های سه ماهه‌ سال ۱۴۰۱ است. این جدول، اطلاعات خوبی از نحوه‌ی عملکرد اعلامی بانک‌ها در طی یکسال گذشته دارد و میزان رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها را به تفکیک مشخص می‌کند. البته لازم به ذکر است که برخی از بانک‌ها بر خلاف قوانین مربوطه در حوزه شفافیت تسهیلات کلان، از انتشار اطلاعات خود در برخی از دوره‌ها صرفه نظر کردند.

* عملکرد بانک‌ها در تسهیلات‌دهی؛ بدهی‌های غیرجاری

جدول زیر، نشان‌دهنده‌ی وضعیت تسهیلات غیرجاری بانک‌ها در دوره‌های مختلف فصلی در سال ۱۴۰۱ بر اساس اطلاعات خوداظهاری آنهاست. همانطور که قبلا بیان شد، تسهیلات غیرجاری به تسهیلاتی گفته می‌شود که از آخرین بازپرداخت آن حداقل ۲ ماه تا ۱۸ ماه و حتی بیشتر گذشته باشد. این اطلاعات به تفکیک بانک‌ها و طی دوره‌های مختلف بیان شده است.

* عملکرد بانک‌ها در تسهیلات‌دهی به اشخاص مرتبط

جدول زیر مربوط به عملکرد بانک‌ها در اصل مبلغ اعطایی به اشخاص مرتبط با خودشان، طی دوره‌های فصلی سال ۱۴۰۱ است. مجموع تسهیلاتی که بانک‌ها به اشخاص مرتبط با خودشان در سه ماهه‌ی منتهی به خرداد، شهریور، آذر و اسفند سال گذشته پرداخت کرده‌اند، به ترتیب برابر با ۲۵۵.۴ هزار میلیارد تومان، ۲۰۲ هزار میلیارد تومان، ۲۱۲.۱ هزار میلیارد تومان و ۹۵ هزار میلیارد تومان بوده است. البته باید توجه داشت که مطابق این جدول، این اطلاعات شامل تمامی بانک‌ها نیست و همچنان برخی از بانک‌ها در انتشار اطلاعات عملکرد تسهیلات‌دهی خودشان کمکاری می‌کنند.

نکته‌ی دیگری که در این گزارش به نظر می‌رسد آن است که برخی از بانک‌ها از جمله بانک مسکن، اقتصادنوین، کشاورزی و سرمایه طی دوره‌های مختلف، گزارش جدیدی منتشر نمی‌کردند و همواره گزارش قبلی خود را منتشر می‌کردند.

جدول ۳- تسهیلات اشخاص مرتبط بانک‌ها در سال ۱۴۰۱

* لزوم تغییر در قاعده‌ی تسهیلات‌دهی بانک‌ها

بانک‌ها به منظور آگاهی از نیازمندی‌های مشتریان خود، در اعطای تسهیلات اعتبـاری بایـد به شناسایی ویژگی‌های آنها بپردازند. این امـر از طریـق اعتبارسـنجی، منجـر بـه کـاهش ریسک‌های بانکی از جمله ریسک اعتباری می‌شود.

اعتبـارسـنجی بـه عملی اطلاق می‌شود که در آن اعتبار مشتریان حقیقی و حقوقی مؤسسات مـالی اعتبـاری و بانک‌ها با توجه به اطلاعات دریافتی از آنها اندازه‌گیری‌شـده و امکـان شـناخت بیشـتر را نسبت به وضعیت و تـوان مـالی افـراد جهـت بازپرداخـت تسـهیلات دریـافتی و دریافـت خدمات بیشتر فراهم می‌کند. بر اساس این روش، ریسک اعتباری افراد اندازه‌گیری شـده و افراد و مشتریان بر اسـاس ریسـک اعتبـاری خـود طبقـه بنـدی و امتیـازدهـی مـی‌شـوند.

از این رو، به جهت افزایش عدالت در دسترسی به منابع بانکی برای عموم مردم، کاهش ریسک عملیات بانکی و جبران زیان‌های بانکی، ‌ناچارا باید به سمت بهبود فرایند اعتبارسنجی بانک‌ها حرکت کنیم تا بخش مهمی از ناترازی‌های نظام بانکی کاهش یابد.

به گزارش مجاهدت از مشرق، نعمت الله ترکی، مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشوری از افزایش ۱۰۰ درصدی مبلغ وام ضروری بازنشستگان و وظیفه بگیران این صندوق خبر داد و گفت: با هماهنگی بانک عامل مبلغ وام با افزایش ۱۰۰ درصدی از ۱۵ به ۳۰ میلیون تومان برای سال آینده افزایش یافت.

ترکی گفت: ثبت درخواست دریافت این تسهیلات برای بازنشستگان و وظیفه‌بگیران متقاضی تحت پوشش صندوق صرفاً به صورت اینترنتی امکان‌پذیر است.

وی افزود: براین اساس و به مناسبت اعیاد شعبانیه، امکان ثبت درخواست اینترنتی برای متقاضیان دریافت این تسهیلات همانند گذشته، در درگاه خدمات الکترونیک صندوق بازنشستگی کشوری به نشانی sabasrm.ir از روز شنبه ۶ اسفندماه ۱۴۰۱ تا روز یکشنبه ۲۸ اسفندماه ۱۴۰۱ فراهم خواهد بود.

مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشوری همچنین اعلام کرد: ک پس از اتمام دوره حدوداً یک ماهه ثبت‌نام اینترنتی در اسفندماه امسال، فرآیند بررسی تقاضای بازنشستگان و تعیین واجدین شرایط دریافت وام آغاز خواهد شد تا با هماهنگی بانک عامل، پرداخت تسهیلات ۳۰ میلیون تومانی ضروری بازنشستگان در سال ۱۴۰۲ عملیاتی شود.

زمان پرداخت این تسهیلات نیز سال آینده خواهد بود.

به گزارش مجاهدت از مشرق، با اعلام پایگاه اطلاع‌رسانی بانک مسکن، علی عسگری، سرپرست بانک مسکن در مراسم افتتاح پروژه ۲۳۵ واحدی نگین دولت آباد اظهار داشت: این پروژه یکی از پروژه‌هایی است که از طریق ایجاد صندوق مسکن و ساختمان با آورده مردم راه‌اندازی شده و ظرف ۵ سال به بهره‌برداری رسیده است.

وی با بیان اینکه تاکنون سه پروژه به نام‌های نسیم، نارون و نگین با این روش به بهره‌برداری رسیده است، گفت: این روش تامین مالی مسکن از طریق صندوق‌ها باید گسترش پیدا کند تا بتواند راهگشای مشکلات حوزه مسکن باشد و واحدها با تکیه کمتر به منابع بانکی و منابع دولت ساخته شود.

عسگری درباره متقاضیان طرح نهضت ملی مسکن نیز گفت: تاکنون در بانک مسکن از طریق سامانه tem وزارت راه ۸۴۲ هزار نفر ثبت‌نام کرده‌اند که ۲۵۰ هزار نفر هنوز نسبت به واریز آورده اولیه اقدام نکرده‌اند.

وی با بیان اینکه حدود ۴۵۰ هزار نفر آورده اولیه خود را واریز کردند، گفت: از این تعداد ۲۱۰ هزار نفر انعقاد قرارداد شده و مابقی نیز در مرحله تشکیل پرونده قرار دارند.

سرپرست بانک مسکن افزود: تاکنون حدود ۷۱ هزار میلیارد تومان قرارداد منعقد شده که از آورده متقاضیان و همچنین سهم‌الشرکه بانک ۵۰ هزار میلیارد تومان به پیمانکاران پرداخت شده است.

عسگری با بیان اینکه پروژه‌ها متناسب با پیشرفت صورت وضعیت خود را به بانک ارجاع داده و از محل آوردها و سهم بانک پرداخت به پروژه‌ها صورت می‌گیرد، گفت: از این حیث بانک مسکن عملکرد خوبی داشته و صددرصد تعهدات در سال اول انجام شد و در سال دوم هم متناسب با اهداف اقدام می‌کنیم.

وی یادآور شد: ۲۰۰ هزار واحد مسکن مهر هنوز تکمیل نشده که ۱۷۱ هزار واحد در شهرک‌های جدید و مابقی روستایی است که قرار شده پروژه‌های دارای بالای ۷۰ درصد پیشرفت در اولویت قرار گیرند و در قالب طرح نهضت ملی مسکن تامین مالی شوند.

وی افزود: ۹۴ هزار و ۴۰۰ واحد از پروژه‌های شهری بالای ۷۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد که با تزریق منابع مالی در کمتر از شش ماه می‌توانند به مرحله تحویل برسند.

*افزایش نرخ سود تسهیلات نهضت ملی مسکن

سرپرست بانک مسکن درباره سود تسهیلات نهضت ملی نیز گفت: نرخ سود تسهیلات تا پیش از این ۱۸ درصد بود که با توجه به افزایش نرخ سود بانکی در قراردادهای جدید که از هفته گذشته ابلاغ شده است نرخ تسهیلات ۲۳ درصد اعمال می‌شود، البته بحث‌های مقدماتی در وزارت راه مطرح شده که این مابه‌التفاوت را دولت پرداخت کند که هنوز به نتیجه نرسیده است.

وی افزود: طول مدت بازپرداخت کماکان مانند سابق ۲۰ ساله است که سه سال دوره ساخت و ۱۷ سال دوره پرداخت اقساط خواهد بود و با توجه به افزایش نرخ سود قراردادهای جدید میزان اقساط آن هم تغییر خواهد کرد.

* بانک مسکن اموال مازاد ندارد

عسگری درباره اموال مازاد بانک مسکن هم گفت: بر اساس مجوز و شاخص‌های بانک مرکزی، اموال مازاد برای فروش نداریم؛ اما برخی املاک تملیکی داریم که فروخته خواهند شد. دارایی‌های ما به نحوی نیست که املاک مازاد داشته باشیم.

وی در عین حال درباره خروج بانک مسکن از بنگاه‌داری هم، گفت: شرکت‌هایی که نوعاً در بانک مسکن داریم عمدتاً ساختمانی است که در جهت سیاست‌های دولت و کشور در حال فعالیت هستند و یکی از کارهایی که شرکت‌های ما انجام داده‌اند همین پروژه است؛ چه شرکت‌هایی که ساخت پروژه را بر عهده گرفته‌اند و چه شرکت‌هایی که تامین سرمایه بوده و از محل آورده مردم و بورس منابع را جذب کرده‌اند.

سرپرست بانک مسکن درباره صندوق ملی مسکن، اظهار داشت: این صندوق تشکیل و اساسنامه آن تصویب شد. همچنین حسابی در بانک مسکن نیز افتتاح و منابع مورد نیاز به حساب مربوط در بانک مرکزی واریز شد. حدود ۳۵۰۰ میلیارد تومان از منابعی که لازم بود از حساب بانک مرکزی به حساب صندوق منتقل شده و هیات امنای آن تشکیل شده است و در راستای طرح مسکن و سیاست‌های وزارت راه و شهرسازی کار خود را شروع می‌کند.